Historische tekeningen voor Erfgoed ’s-Hertogenbosch

Erfgoed ’s-Hertogenbosch heeft kort geleden op een veiling vijf tekeningen van houten gevels van huizen in ’s-Hertogenbosch gekocht. De tekeningen komen uit de negentiende of vroege twintigste eeuw. Ze zijn een mooie aanvulling op de collectie beeldmateriaal van Erfgoed ’s-Hertogenbosch. De werken geven namelijk een beeld van de laatste houten gevels in de stad.

 
De tekeningen zijn te vinden in de Beeldbank van Erfgoed ’s-Hertogenbosch onder fotonummer 0089070 en fotonummer 0089074.

Houten gevels in ’s-Hertogenbosch

Na de verwoestende stadsbrand van 1463 moedigde het stadsbestuur de ‘verstening’ van de stad aan met subsidies. Dat geldt vooral voor de daken (van stro naar tegels of leien) en de tussenmuren. Vaak bleven de gevels echter nog wel in hout. Daardoor had in de late middeleeuwen nog ongeveer de helft van de Bossche huizen een houten gevel.

Ook in de 17^de en 18^de eeuw stimuleerde het stadsbestuur het verstenen van houten gevels nog met subsidies. Dat gebeurde volgens het besluit van het stadsbestuur van 1615 “tot chiraet ende verbeteringhe derselver stadt”. Uit een lijst in het archief weten we dat ’s-Hertogenbosch in 1824 nog 117 houten voorgevels en 71 luifels kende.

De laatste houten gevels waren die van ‘Het Hazenwindje’(Hoge Steenweg, afgebroken 1835); ‘Het Klaverblad’ (Kruisstraat 44; gesloopt 1867) en ‘Het Fransche Kabinet’ (Kerkstraat 73, afgebroken in 1878) en als laatste de in 1911 gesloopte, al sterk verbouwde, gevel van Sint-Jansstraat 2a.

Bijzondere foto van “Het Klaverblad’ in de Kruisstraat, gesloopt in 1867. Bekijk in de Beeldbank van Erfgoed ’s-Hertogenbosch.

Tekenaars

Van de vijf tekeningen zijn er drie in potlood, een in waterverf en een in pen. Twee tekeningen signeerde ene ‘J.G. Smits’, een derde noemt (in ander handschrift) dezelfde naam. De twee andere hebben geen handtekening. Ze zijn getekend naar oudere voorbeelden van ‘Oltmans’. Ook deze tekst  lijkt in het handschrift van Smits te zijn geschreven. Wie waren deze kunstenaars Smits en Oltmans?

Verondersteld is, dat het hier gaat om Jan Gerard Smits (Den Haag 1823-1910). Hij was actief als kunstenaar in Den Haag. Hij staat bekend om zijn stads- en dorpsgezichten en van het strand en de duinen rond zijn geboorteplaats. Maar het handschrift onder de tekeningen is niet hetzelfde als dat op de schilderijen van Smits. Daardoor is het onzeker of het deze Smits was. Van de schilder weten we wel dat hij veel uitstapjes in het land maakte. Hij ging dan op zoek naar schilderachtige plekjes.

Datzelfde geldt voor Alexander Oltmans jr. (Amsterdam 1814-1853), die als kunstenaar actief was. Van hem weten we zeker dat hij in 1838 verschillende tekeningen van oude (houten) gevels in ’s-Hertogenbosch maakte. Een van de tekeningen van Smits kopieerde deze naar een voorbeeld van Oltmans uit 1838. Dat gaat om een huis ‘op de Haven’. Een andere tekening laat twee gevels naast elkaar aan de Kruisstraat zien (rechts ‘Het Klaverblad’). Een derde het bekende huis ‘De Moriaan’ in houten situatie.