Opvallende kleur ontdekt op Bosch tankstation uit jaren 1950

Aan de Citadellaan in ’s-Hertogenbosch staat een klein witgeverfd tankstationnetje uit de jaren 1950. Het is een rijksmonument. Omdat het tankstation toe is aan een nieuwe verfbeurt is nu onderzoek gedaan naar de oorspronkelijke kleuren. Na het wegkrabben van bijna zeventig jaar aan verflagen ontdekte de onderzoekers van Erfgoed ’s-Hertogenbosch dat tankstation ‘De Fakkel’ ooit opvallende signaalrode gekleurde banden had.

Tankstation aan de Citadellaan in 1958. Bekijk in beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch.

De oudste verflaag

Door met een scalpel laag voor laag verf weg te krabben, kunnen kleurhistorici ontdekken welke kleur een gebouw ooit had. Dit is heel precies werk: de verflagen zijn slechts tienden van millimeters dik.

Op de foto uit 1958 is te zien dat het pompstation een lichte kleur heeft, maar dat sommige onderdelen donker zijn zoals de plint, de rand op de luifel en de bovenste rand van het dak. “Het kleuronderzoek was daarom vooral gericht op deze gekleurde onderdelen en het doel was om te ontdekken wat hiervan de oorspronkelijke kleuren waren”, vertelt bouwhistoricus Bianca Eikhoudt.

De oorspronkelijke kleurlagen bleken nog aanwezig. Zo kwam op de rand van de luifel, plint en dakrand een felrode kleur tevoorschijn. De onderste verflaag op de muren was licht gebroken wit. Als we andere Esso-tankstations bekijken uit de jaren 1950 en zelfs de jaren 1930 dan zien we dezelfde kleuren. Bianca: “Uit historisch onderzoek blijkt dat Esso strikte voorschriften had voor de kleur en vormgeving van haar stations.”

Het enige overgebleven Esso-station van architect Dudok uit 1953, herplaatst bij het Autotron in Rosmalen. Bekijk in beeldbank RCE.

Kleurenpalet

Aan alle verflagen valt af te lezen dat het tankstation sinds de bouw vaak van kleur is veranderd. “De bovenzijde is ooit volledig rood geweest. De rand van de luifel is ooit geel, donkerblauw, donkerrood en wit geweest. De muren waren altijd wit of gebroken wit, maar de plint heeft ook een donkerrode en een donkerblauwe periode gekend”, vertelt Bianca.

Tankstation De Fakkel in 2003. Bekijk in beeldbank RCE.

Foto’s vertellen meer

Kleurhistorisch onderzoek vertelt ons dus wat oude zwart-witfoto’s niet kunnen, maar de beelden uit het verleden tonen ons wel iets anders. Bianca: “Op de oudste foto’s is goed te zien dat bij het gebouw ook vlaggenmasten, een kaarthouder en lantaarnpalen hoorden. Helaas zijn deze onderdelen niet meer aanwezig.” Natuurlijk zijn ook de pompen en de reclame op het dak al verschillende keren vervangen.

Vlaggenmasten bij pompstation De Fakkel, 1990. Bekijk in beeldbank BHIC.

Beroemde architect?

De bouw van dit monumentale tankstation is tot nu toe een klein raadsel. Voorheen dachten we dat het ging om een gebouw uit 1929 van architect H. Danser, maar die informatie blijkt niet juist. Het tankstation is pas tussen 1954 en 1958 gebouwd, mogelijk door een architect van Esso. In die periode huurden oliemaatschappijen vaak beroemde architecten in om tankstations te ontwerpen, zoals Willem Dudok en Sybold van Ravensteyn. Het was een manier om je te onderscheiden van het toenemende aantal concurrenten.

De architecten moesten zich aan de strikte Esso-vormgeving houden, niet alleen de vorm van het gebouw, maar ook de kleurstelling. Als basistype moest de architect uitgaan van een rechthoekig kantoortje met een halfronde glaspui. De kleurstelling was altijd wit met rode banden. Zo kon de automobilist een Esso-station onderscheiden van de concurrentie. De herkenbare vorm en kleurstelling zien we ook op een oude foto van het Esso-benzinestation aan het voormalige Heetmanplein (Wilhelminaplein).

Esso-benzinestation aan het huidige Wilhelminaplein. Bekijk in beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch.

Het gebouwtje aan de Citadellaan is ontworpen in de zogenaamde ‘colonial style’. Deze stijl is geïnspireerd op oude, vooroorlogse ontwerpen van Esso met een paar aanpassingen. Zo moest de vooroorlogse grote luifel plaatsmaken voor een kleinere variant vanwege de hoge kosten en de twijfelachtige effectiviteit in het winderige Nederlandse klimaat. Ook is boven de luifel een kroonlijst toegevoegd. Dit zien we terug bij het kleine Bossche tankstation met verhoogde dakrand en kleine luifel. Zelfs de afgeronde glaspui is gebaseerd op oudere ontwerpen.

Reisbureau in tankstation

Tijdens het historisch onderzoek naar dit tankstationnetje deed bouwhistorisch adviseur Diane van der Heijden nog een kleine bijvangst. Ze ontdekte dat het kleine gebouw een dubbelfunctie had: hier is de bekende reisorganisatie KRAS ooit begonnen met een klein kantoortje.

Reclame reisbureau KRAS in Provinciale Noord-Brabantse Courant Het Huisgezin, 1958. Bekijk in Delpher.

Bron

• Roland Blijdenstijn e.a., Buiten bedrijf Benzinestations. Het Esso-station van W.M. Dudok (Zeist z.j.). PDF