De bevrijding van ’s-Hertogenbosch: Het einde van de Tweede Wereldoorlog
1944 | Tijd van wereldoorlogen
De bevrijding van ’s-Hertogenbosch begon eind oktober 1944. Britse soldaten probeerden de stad te bevrijden, maar de Duitse soldaten verzetten zich fel. Uiteindelijk wisten de Britten na een strijd van zes dagen en veel geweld de Duitsers te verslaan. De prijs voor de bevrijding van ’s-Hertogenbosch was hoog: in zes dagen tijd werden meer dan 500 burgers en militairen gedood. Bijna 1800 gebouwen werden zwaar beschadigd of zelfs helemaal verwoest.
Familie Van der Sande op zoek naar een schuilplaats tijdens de bevrijding van de binnenstad, oktober 1944. Afbeelding: Erfgoed ‘s-Hertogenbosch, Peter Handford.
Bezet ’s-Hertogenbosch
De Tweede Wereldoorlog begon ook voor de Bosschenaren in mei 1940. Toen viel het Duitse leger Nederland binnen en namen de Duitsers overal de macht over. Op 12 mei 1940 gaf ’s-Hertogenbosch zich over aan Duitsland. Tijdens de bezetting ging voor een deel van de inwoners van ’s-Hertogenbosch het dagelijks leven gewoon door. Ze gingen naar hun werk, naar school, naar het theater en naar hun sportclub. Maar ze waren steeds minder vrij. Iedereen moest zich bijvoorbeeld aan een avondklok houden.
Voor Joodse Bosschenaren en de Roma en Sinti in de gemeente verliep het heel anders. Zij mochten op heel veel plekken niet meer komen, zoals op de openbare school, de theaters en de sportclubs. Uiteindelijk stuurde de Duitse bezetter bijna alle Joden, Roma en Sinti uit ’s-Hertogenbosch naar concentratiekampen, waar de meesten zijn vermoord. Tegen het einde van de oorlog kwamen verschillende Bosschenaren met gevaar voor eigen leven in opstand tegen de Duitsers. Voor veel van de vervolgde slachtoffers was het toen al te laat.
Duitse militair op de Bossche Markt in 1940. Afbeelding: Erfgoed 's-Hertogenbosch, Fotopersbureau Het Zuiden.
Duitse militair en Duitstalige borden voor het Bossche treinstation in 1942. Afbeelding: Erfgoed 's-Hertogenbosch, Van der Ven.
Operatie Alan
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten verschillende landen samen tegen Duitsland. Zij werden de geallieerden genoemd. Na Frankrijk en België te hebben bevrijd, trokken ze in september 1944 door naar Nederland. In oktober bereikten de Britse en Canadese legers ons land. Deze 53e Welsh Divisie kreeg de opdracht om ’s-Hertogenbosch te bevrijden. De geallieerden gaven deze missie een codenaam: Operatie Alan.
Op zondag 22 oktober 1944 begonnen de Britse soldaten van de 53e Welsh Divisie aan de bevrijding van ’s-Hertogenbosch. Eerst verdreven ze met veel geweld de Duitse troepen uit de dorpen die ten oosten van de stad lagen, zoals Vinkel, Nuland en Rosmalen.
De Duitsers werden teruggedreven naar de Bossche binnenstad. Daarom schoot het Britse leger in de nacht van maandag 23 op dinsdag 24 oktober zo’n 50.000 granaten af op de stad. Ook voor de Bosschenaren, vooral in de wijk Hinthamerpark, was dit verschrikkelijk. Ze zochten dekking in schuilkelders, maar liepen toch veel gevaar. Heel veel huizen en andere gebouwen vlogen in brand en stortten in.
Burgers zoeken dekking tijdens een vuurgevecht tussen Britse en Duitse soldaten in 's-Hertogenbosch, 1944. Afbeelding: NIHM, vervaardiger onbekend.
Een Britse tank rijdt ‘s-Hertogenbosch binnen tijdens de bevrijding, 26 oktober 1944. Afbeelding: IWM, vervaardiger Gee Richard (Sergeant). No. 5 Army Film and Photo Section, Army Film and Photographic Unit.
Sluis 0
De Duitsers hadden zelf alle belangrijke bruggen rond de binnenstad opgeblazen. Zo konden de geallieerden de binnenstad niet bereiken. Maar op woensdag 25 oktober ontdekten de bevrijders toch een manier om de Zuid-Willemsvaart over te steken. De deuren van Sluis 0 waren nog niet kapot. Hier konden de soldaten, in dikke rookwolken om niet gezien te worden, een voor een de stad in lopen.
Bevrijding
Uiteindelijk hadden de geallieerden nog twee hele dagen nodig om de binnenstad te bevrijden. Op vrijdag 27 oktober gaven aan het einde van de dag de laatste Duitse soldaten zich over. Na de bevrijding van hun stad waren de Bosschenaren nog steeds niet veilig, want de Tweede Wereldoorlog was niet voorbij. ’s-Hertogenbosch, maar ook Empel en Engelen, lagen maandenlang in de frontlinie. Het Duitse leger bleef de stad vanaf de andere kant van de rivier de Maas beschieten. Een groot bevrijdingsfeest vierden de inwoners pas in maart 1945, toen koningin Wilhelmina de stad bezocht. Ook werd de bevrijding van heel Nederland op 5 mei op de Markt gevierd.
Bosschenaren vieren de capitulatie van Duitsland op de Markt op 5 mei 1945. Afbeelding: Erfgoed ‘s-Hertogenbosch, vervaardiger Fotopersbureau Het Zuiden.
Het verzetsmonument in de Casinotuin in ‘s-Hertogenbosch tijdens de jaarlijkse dodenherdenking op 4 mei.
Herdenken
Nog steeds worden alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in ’s-Hertogenbosch herdacht. In de gemeente vind je op tientallen plekken plaquettes en monumenten, zoals het Verzets- en Bevrijdingsmonument in de Casinotuin voor alle omgekomen inwoners.
Wie goed oplet bij een wandeling komt op de stoep zogenaamde struikelstenen tegen. Deze stenen herinneren aan de weggevoerde Joodse slachtoffers. Sinds 2015 ligt naast het Bossche treinstation The Royal Welshbrug. Deze brug met alle namen van de gesneuvelde militairen is vernoemd naar de 53e Welsh Divisie: een bijzonder eerbetoon aan de bevrijders van ’s-Hertogenbosch.
