Piet Kerssens: verzetsheld of avonturier?

Piet Kerssens kwam op 26 oktober 1944 om het leven tijdens de bevrijding van ’s-Hertogenbosch. Terwijl hij op de Wilhelminabrug een gewonde Britse militair te hulp schoot, werd hij getroffen door vijandelijk vuur. Kerssens werd bekend als militair en verzetsheld, en jaarlijks wordt hij herdacht bij zijn gedenksteen op de brug.

Tot nu toe was de voornaamste bron voor zijn levensverhaal het relaas van zijn nabestaanden, opgetekend kort na de Tweede Wereldoorlog. Echter, recent archiefonderzoek uit binnen- en buitenland biedt nieuwe informatie over Kerssens’ leven. Dit roept de vraag op of Piet Kerssens daadwerkelijk de verzetsheld was waarvoor hij veelal wordt aangezien.

Portret van Petrus Lucas (Piet) Kerssens, 1944. Bekijk in Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.

Jeugd, opleiding en werk

Op 7 maart 1921 werd Piet Kerssens in ‘s-Hertogenbosch geboren. Hij had geen gemakkelijke jeugd. In 1926 verliet zijn moeder man en kind en ging naar Antwerpen. In 1927 volgde de officiële scheiding. De rechter besliste dat Piet bij zijn vader bleef wonen.
Vanaf zijn zevende jaar bracht Piet een groot deel van zijn jeugd door in internaten. Hij volgde een  opleiding tot banketbakker en kwam daarna in maart 1936, 15 jaar oud, weer bij zijn vader wonen in ’s-Hertogenbosch. Later zou hij een aantal maanden werken bij een bakker in Tilburg en bij een bakker in Oss.

Tegeltableau met Instituut Saint-Louis in Oudenbosch in 1930. Hier verbleef Piet van 1930-1934 © Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Amersfoort.

Aangehouden, veroordeeld en vastgezet

Zijn vader had intussen grote problemen: hij werd failliet verklaard en later in het jaar vastgezet omdat hij valse inlichtingen had gegeven over zijn situatie. Na betaling van de vordering van zijn schuldeisers werd in maart 1937 het faillissement van vader Kerssens opgeheven. Niet veel later kwam Piet zelf ook met justitie in aanraking.

Het Hinthamereinde anno 1934. Links aan het eind van de straat sigarenmagazijn 'De Watertoren'. Bekijk in Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.

Hij werd in juni 1938 veroordeeld voor ‘het plegen van diefstal door middel van valse sleutels’ bij sigarenmagazijn ‘De Watertoren’ in ‘s-Hertogenbosch. Hij kreeg één maand voorwaardelijk tuchtschool opgelegd, met een proefperiode van drie jaar. Maar zijn leven lijkt hij niet echt te hebben gebeterd. Op 16 augustus 1940 werd Piet aangehouden in Amsterdam. Waarom is onbekend, het politiedossier bestaat niet meer. Enkele maanden later werd Piet gearresteerd in Maastricht op verdenking van ‘verduistering van een rijwiel’. Hij werd op 18 december 1940 veroordeeld tot twee maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf. Piet kwam vrij op 21 januari 1941.

Naar Spanje

Op 30 maart 1941 ging Piet samen met twee vrienden, Jan Meijer en Cor van Creij, op weg naar Groningen om volgens zeggen van vader Van Creij - aan te monsteren op een schip naar Amerika. Cor haakte echter af. Piet en Jan gingen samen verder, maar niet naar Groningen: op 20 april 1941 probeerden ze namelijk illegaal de grens tussen Frankrijk en Spanje over te steken. Ze werden door de Spaanse grensbewaking gearresteerd in het plaatsje Portbou en daarna overgebracht naar een gevangenis in Figueras. Vervolgens werden ze naar een gevangenenkamp in Cervera gebracht waaruit ze enkele dagen later ontsnapten.

Gevangenen in het concentratiekamp Miranda de Ebro bij de wasplaats. © Publiek Domein

Piet werd een paar maanden later weer opgepakt en overgebracht naar een kamp in Miranda de Ebro. Hij werd daar op 22 augustus vrijgelaten en vertrok naar Madrid.

Het rapport van de consul

Daar werd hij opnieuw opgepakt. Dat blijkt uit een rapport van de Nederlandse consul-generaal in Madrid. In juli 1943 rapporteerde die over Piet dat deze zich sinds zijn verblijf in Spanje steeds slecht had gedragen en tijdens dronkenschap met de politie in aanraking was geweest. Ook maakte Piet overal schulden en sprak hij openlijk over politiek. Volgens de consul werd Piet daarom in 1942 gearresteerd en gevangen gezet in de gevangenis Général Porlier te Madrid. Piet kwam pas in april 1943 weer op vrije voeten.

Omslag van een van de Spaanse strafdossiers over Petrus Lucas (Piet) Kerssens. © Arxiu Històric de Girona.

Piet had de consul verteld dat hij voor Nederland bij de Duitsers wilde gaan spioneren. Daarom wilde hij contact leggen met de diplomatieke vertegenwoordiging van Duitsland in Madrid. De consul vertrouwde Piet niet en weigerde hierop in te gaan. Piet ging toen samen met een zekere Joseph Heide naar het Duitse consulaat. Piet vroeg hier op 10 juli 1943 een visum aan met de bedoeling in Frankrijk te gaan werken als tolk voor de Duitse regering, zoals hij verklaarde.

Piet verbleef bijna de hele dag in de wachtkamer van het Nederlandse consulaat waar hij volgens de consul de gesprekken van de vluchtelingen afluisterde. De consul vond dat dit gevaarlijk werd voor de Nederlandse vluchtelingen en verzocht de chef van politie om Piet in hechtenis te nemen totdat Piet in het bezit zou zijn van de benodigde papieren om Spanje te kunnen verlaten. Piet werd door tussenkomst van de Duitsers vrijgelaten en op hun kosten ondergebracht in een hotel in Madrid. Op 19 juli vertrok Piet naar Frankrijk. De consul was er van overtuigd dat Piet de Duitsers inlichtingen had verstrekt over de evacuatie van de [Nederlandse] vluchtelingen.

Andere verklaringen over Piet

Er zijn nog twee andere verklaringen over Piet tijdens zijn verblijf in Madrid. De eerste is van Martin Hoogervorst, een Nederlander die in het hostel woonde waar ook Piet verbleef. Aan Hoogervorst had Piet verteld dat hij zijn diensten aan de Duitsers had aangeboden en dat dat geslaagd was. De andere is van de eerder genoemde Joseph Heide. Die verklaarde dat hij met Piet naar het Duitse consulaat was gegaan en dat het hem opgevallen was dat Piet daar goed bekend bleek. Ook had Piet hem gezegd dat hij altijd meer hulp van de Duitsers had ontvangen dan van de Nederlanders.

Luchtopname IG Farben Ludwigshafen, jaren 1930 © BASF, Flickr, CC BY-NC-ND 2

Verblijf en gevangenschap in Duitsland

Elf dagen na zijn vertrek uit Spanje blijkt Piet te werken bij IG Farbenindustrie in de Duitse stad Ludwigshafen am Rhein. Hij was Kameradschafsführer (‘kameraadschapsleider’), in welke functie hij waarschijnlijk optrad als tolk. Maar dat beviel hem blijkbaar niet , want op 19 september 1943 ging hij er vandoor. Een paar dagen later werd hij alweer gearresteerd toen hij de grens naar Zwitserland wilde oversteken. Hij werd overgebracht naar een gevangenis in Saarbrücken.

Piet moest op 10 november 1943 voorkomen bij het Amtsgericht in Ludwigshafen. Omdat hij gevlucht was en illegaal de grens wilde oversteken werd hij veroordeeld tot drie maanden gevangenisstraf. Hij werd overgebracht naar de gevangenis in Frankenthal. Op 8 februari 1944 werd Piet vanuit Frankenthal getransporteerd naar de gevangenis te Scheveningen. Drie maanden later werd hij overgebracht naar Kamp Amersfoort. Hij werd uiteindelijk vrijgelaten op 10 juli 1944. Over wat hij daarna, tot zijn dood in oktober, precies deed en waar hij daadwerkelijk verbleef, is veel onduidelijk. Hij zou hebben verbleven bij familie in ’s-Hertogenbosch, maar in augustus 1944 is hij ook ingeschreven in de gemeente Utrecht.

De bevrijding van Eindhoven en ’s-Hertogenbosch

Enkele weken later is hij in Eindhoven. Daar sloot Piet zich twee dagen voor de bevrijding van de stad (18 september) aan bij een verzetsgroep. Een van de leden van deze verzetsgroep zou later zeggen dat Piet een felle en heldhaftige vechter was, maar tegelijkertijd ook ‘een dolle doordrijver’ van wie het niet verwonderlijk was dat hij uiteindelijk zou sneuvelen.
In Eindhoven werd Piet gezien in een Amerikaans legeruniform. Dat hij soldaat was bij het Amerikaanse leger is onwaarschijnlijk. Wel mogelijk is dat hij zich na de bevrijding van Eindhoven als tolk aansloot bij een Amerikaanse legeronderdeel dat later naar Zetten trok.

Leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten met in hun midden Piet Kerssens in Amerikaans uniform, Hinthamerstraat ’s-Hertogenbosch, oktober 1944. Bekijk in Beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch.

Toen hij op 24 oktober 1944 hoorde van de bevrijding van ’s-Hertogenbosch vertrok hij halsoverkop om ‘zijn’ stad te bevrijden. Hieruit blijkt nog eens dat hij niet werkelijk als soldaat was ingedeeld bij het Amerikaanse leger: het is niet voorstelbaar dat hij dan toestemming zou hebben gekregen om te vertrekken naar vijandig gebied. Volgens de verhalen van zijn familie na de oorlog was hij de volgende dagen betrokken bij militaire acties in de stad. Zijn aanwezigheid daar wordt bevestigd door foto’s van de gevechten.

Piet Kerssens brengt een Duitser op, oktober 1944. Bekijk in Beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch.

Op 26 oktober 1944 raakte Piet betrokken bij het gevecht om de Wilhelminabrug. Daar werd een Britse militair beschoten door een Duitse scherpschutter. Piet schoot de gewonde man te hulp maar werd daarbij zelf getroffen door vijandelijk vuur. Zwaargewond werd hij met een ambulance vervoerd naar het noodziekenhuis Coudewater in Rosmalen waar hij bezweek aan zijn verwondingen.

De gedenksteen voor Piet Kerssens in de Wilhelminabrug heeft een verkeerde overlijdensdatum. Bekijk in Beeldbank Erfgoed ’s-Hertogenbosch.

Tot slot

Piet had zeker een avontuurlijk leven. Zonder twijfel was hij moedig en dapper maar ook onbezonnen en roekeloos.

Tijdens de oorlog verbleef Piet ruim drie jaar in het buitenland. Hij vertrok in 1941 zonder duidelijk plan van huis. Hij kwam terecht in Spanje. Hij verbleef daar langere tijd in diverse gevangenissen en ging uiteindelijk met de Duitsers in zee. In Duitsland werkte hij in een fabriek als ‘Kameradschafsführer’, maar hij vluchtte en kwam in gevangenissen terecht in Duitsland en later in Nederland. Pas na zijn terugkeer in Nederland sloot Piet zich aan bij het verzet, in een fase waarin duidelijk was dat de Duitse bezetter aan de verliezende hand was. Het is de vraag of het korte onverschrokken optreden in de dagen rond de bevrijding van ‘s-Hertogenbosch in verhouding staat tot de status van verzetsheld die Piet na de oorlog is toegedicht.

Anita Reisz is als vrijwilliger actief bij Erfgoed ’s-Hertogenbosch. Zij houdt zich bezig met verschillende onderwerpen uit het verleden van de stad, in het bijzonder de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.