Restauratie vestingwerk Halve Maan aan de oever van de StadsAa
In het najaar van 2021 restaureerden we een restant van de Halve Maan. Dit vestingwerk is 300 jaar geleden gebouwd om de vijand op afstand te houden van het Hinthamereinde. Een bijzonder stukje erfgoed tussen de wijken Barten en Hinthamerpoort dat lang verborgen zat onder het groen.
Restauratie van de Halve Maan
Wandelen over het water
De restauratie van de Halve Maan was hard nodig. Door nachtvorst, houtachtige begroeiing en de ligging van het talud (de schuine wal naast de Aa) was er veel schade ontstaan. De oorspronkelijke hoogte van het vestingwerk was nog aanwezig waardoor de restauratie op een verantwoorde manier kon plaatsvinden.
Situatie voor de restauratie
De directe aanleiding voor de restauratie, was de komst van een nieuw wandelpad langs de oever van de StadsAa. Sinds 2023 kan iedereen hier via een houten vlonderpad over het water lopen en het drie eeuwen oude bouwwerk van dichtbij bekijken.
Om precies te zijn, restaureerde de gemeente ’s-Hertogenbosch samen met aannemersbedrijf Nico de Bont de hoek van de Halve Maan. Wie wil weten hoe breed het complete bouwwerk ooit was, wandelt naar de westelijke zijde van de Bartenbrug. Daar is in 2009 en 2011 een andere Halve Maan gerestaureerd.
De eerder gerestaureerde Halve Maan (links) aan de westzijde van de Bartenbrug. Tussen de brug en de Halve Maan ligt een Ravelijn dat in 2017 is gerestaureerd.
Tekening uit ca.1890 van de vestingwerken bij het Hinthamereinde. Deze werken zijn grotendeels verdwenen onder straten en bebouwing. Groen is de hoek van de Halve Maan die in 2021 gerestaureerd wordt.
De Halve Maan in zicht
Het restaureren van de Halve Maan aan de oostzijde van de Bartenbrug was een project waar veel stappen bij komen kijken. Door de slechte staat was het noodzakelijk alle losse stenen en wortels van bomen en struiken te verwijderen. Als eerste is de beplanting verwijderd. Hiermee is het restant van de Halve Maan in zicht gekomen. Daarna hebben we oeverbescherming en beschoeiing aangebracht.
Na het leggen van deze stevige basis voor de restauratie is het bestaande talud door midden gesneden met een cortenstalen wand. Hiermee legden we de nadruk op de oorspronkelijk vorm van het verdedigingswerk: het vlakke deel is weer zichtbaar.
Het vlakke deel van het vestingwerk wordt uitgegraven
Het vlakke deel is weer zichtbaar
Specialistisch metselwerk
Na het grondwerk is het metselwerk hersteld. Een hele klus, want na het verwijderen van het groen bleek dat er meer metselwerk was beschadigd dan verwacht. Het uitgangspunt was om zoveel mogelijk van de Halve Maan in beeld te brengen en te herstellen.
In een traditionele stenenfabriek zijn daarom op maat gemaakte stenen gebakken met de juiste afmeting en structuur, zodat ze precies overeenkomen met de oorspronkelijke stenen. Om zoveel mogelijk oorspronkelijk materiaal te hergebruiken zijn tegelijkertijd beschadigde stukken steen losgezaagd, schoongemaakt en teruggebracht.
Helaas is één onderdeel compleet verdwenen: de hoeksteen. In de andere Halve Maan aan de westzijde van de Bartenbrug is het hoekblok van Belgische natuursteen gelukkig nog wel aanwezig. Op basis hiervan is een nieuwe steen vervaardigd. Om het geheel af te maken, plaatsten we tot slot een speciaal geroeste plaat.
Beschadigd metselwerk
Herstel van het metselwerk
Bescherming van de Hinthamerpoort
De gerestaureerde Halve Maan bij het Hinthamereinde is oorspronkelijk rond 1700 ontworpen door Menno van Coehoorn. Deze beroemde vestingbouwkundige kreeg deze opdracht van de staat. Hij moest de vestingwerken van ’s-Hertogenbosch te verbeteren, omdat ze niet meer aan de eisen van die tijd voldeden.
Dit was een kwestie van landsbelang, omdat de Bossche vesting vanaf 1629 onderdeel uitmaakte van een lange verdedigingslinie in een van de meest bedreigde delen van het land. ’s-Hertogenbosch was onderdeel van de ‘Zuider Frontier’, beter bekend als de Zuiderwaterlinie omdat water op grote schaal werd gebruikt als verdedigingslinie.
De Zuiderwaterlinie van Bergen op Zoom naar Grave © Zuiderwaterlinie
Van Coehoorn ontwierp nieuwe verdedigingswerken rond alle toegangspoorten van de stad. De voorwerken rond de Hinthamerpoort zijn gebouwd tussen 1735 en 1739. Voor de poort is een Ravelijn aangelegd met aan weerszijden Halve Manen.
De voorwerken zijn aan het einde van de 19e eeuw grotendeels gesloopt of verdwenen onder de waterkant, wegen en woningen. Met de restauraties sinds 2009 en de aanleg van een wandelpad over de Aa draaien we dit zoveel mogelijk terug en brengen we - letterlijk en figuurlijk - stap voor stap de oude vestingwerken weer dichterbij.
Kaart van de vestingwerken uit 1773
Kaart uit 1773 vergeleken met huidige situatie
De Provincie Noord-Brabant en het Waterschap Aa en Maas hebben via een subsidie bijgedragen aan het herstellen van de muur.
