Archeologische vondsten van de Eikendonk bij Den Dungen
Het gebied van de Eikendonk in de Dungense polder (gemeente ’s-Hertogenbosch) heeft een interessante geschiedenis vanwege het vroegere klooster Sint Barbaradal dat hier heeft gelegen en de functie van pleisterplaats die deze donk had voor de inwoners van Den Dungen op weg naar of komend van de stad. Op deze plaats heeft in de jaren 1960 een groep gedreven amateurarcheologen uit Den Dungen belangrijke archeologische vondsten gedaan.
Een markant punt
In het laag gelegen gebied ten zuiden van ’s-Hertogenbosch liggen enkele hogere zandkoppen, zogenoemde donken. Een van deze donken, de Eikendonk, lag op de plek waar sinds ongeveer 1971 de A2 loopt. Tot die tijd vormde het een markant punt op de weg van Den Dungen naar ’s-Hertogenbosch. Eeuwenlang was het gezien de hoge ligging een aantrekkelijke plek voor bewoning.
De Eikendonk vóór de ruilverkaveling van 1967. De donk wordt gedomineerd door enkele monumentale lindenbomen. Deze staan nu nog steeds langs de A2 maar zijn wel iets verplaatst. (Foto Heemkundevereniging Op die Dunghen).
Bij de ruiverkaveling en de aanleg van de A2 heeft een groep amateurarcheologen op de Eikendonk zo veel mogelijk archeologische vondsten verzameld. Ondanks de desinteresse van de toenmalige overheden en tegenwerking van de aannemer hebben zij veel bijzondere vondsten gedaan. Alle bevindingen zijn vastgelegd in een rapport waardoor veel informatie voor toekomstige generaties is veilig gesteld.
Graafwerkzaamheden in ten behoeve van de aanleg van de A2 rechts zijn de karakteristieke lindenbomen te zien. (Foto Heemkundevereniging Op die Dunghen).
Klooster
De Eikendonk is vooral bekend omdat hier in de late middeleeuwen een klooster lag. In 1467 werden enkele gebouwen op de Eikendonk omgevormd tot tijdelijke vestiging van een klooster van de Karthuizers. Deze hebben hier slechts een paar jaar gewoond tot dat ze in 1471 naar Vught verhuisden. Enkele jaren later, in 1475, werd op de donk in de leegstaande gebouwen van de Karthuizers het klooster Sint Barbaradal gesticht. Het was een convent van zusters, die leefden volgens de derde regel van Sint Franciscus (tertiarissen). Afgezien van enkele onderbrekingen tijdens de 80-jarige oorlog, heeft het klooster bestaan tot het midden van de 17de eeuw. Na de capitulatie van ’s-Hertogenbosch in 1629 mocht het toen al schrijnende klooster geen novicen meer aannemen en in het midden van de 17de eeuw waren er nog twee zusters over.
Tekening van de ruïnes van het klooster Barbaradal op de Eikendonk in 1654, (Brabant collectie, Universiteitsbibliotheek Tilburg).
Skeletten
Bij de opgravingen tussen 1967 en 1971 werden op diverse plaatsen funderingen bloot gelegd die tot het klooster behoord moeten hebben. Helaas was het niet mogelijk hieruit een plattegrond te reconstrueren. Wel kon op basis van 41 skeletten de ligging van het kloosterkerkhof bepaald worden. Op het terrein zijn enkele kuilen gevonden met afval uit de tijd van het klooster. De vele vondsten uit die kuilen geven een goed beeld van het kloosterleven.
Eén van de skeletten die is teruggevonden binnen de kloostergebouwen op de Eikendonk (Foto Heemkundevereniging Op die Dunghen).
Vensterglas
In een kuil op het voormalige kloosterterrein werden honderden stukjes vensterglas gevonden waarvan een deel gekleurd was of voorzien van gebrandschilderde versieringen. Dit glas is afkomstig van de glas-in-loodramen in de kerk en de andere kloostergebouwen. Waarschijnlijk heeft men deze in de 17de eeuw verwijderd waarbij men het lood voor hergebruik van het glas heeft gescheiden. Het glas is toen in een kuil gedumpt.
Enkele stukken gebrandschilderd glas, gevonden op de Eikendonk. (foto Marc Bolsius).
Beeldjes
Onder de vele vondsten op de Eikendonk bevinden zich tientallen fragmenten van beeldjes van wit en rood aardewerk. Deze stonden in de kloostergebouwen of werden voor de persoonlijke devotie door de nonnen meegedragen. Het kleinste beeldje is slechts enkele centimeters groot, het grootste ruim 36cm. De meeste beeldjes zijn gemaakt van fijne witte klei, zogenaamde pijpaarde. Ze werden door gespecialiseerde ‘heyligenbackers’ geproduceerd. Zij gebruikte hiervoor mallen waarin de klei gedrukt konden worden. De grotere beelden waren hol en werden soms beschilderd. Sommige beeldjes zijn gemaakt van roodbakkende klei dat is overdekt met een dun laagje witte klei. Deze beeldjes zijn over het algemeen wat grover. Mogelijk werden deze door lokale pottenbakkers vervaardigd.
Enkele aardewerken beeldjes afkomstig uit het klooster op de Eikendonk (foto Marc Bolsius).
Metaalvondsten
Omdat bij het onderzoek op de Eikendonk nog niet met een metaaldetector werd gezocht, zijn maar weinig metalen voorwerpen gevonden. Tot de weinige metaalvondsten behoort een stukje van een messing boeksluiting die is versierd met de tekst IHESUS (Jezus). Dezelfde tekst komt ook voor op één van de fragmenten gebrandschilderd glas.
Messing boeksluiting met de ingegraveerde tekst IHESUS.
