De Bevrijding van ’s-Hertogenbosch
De bevrijding van 's-Hertogenbosch was chaotisch en ingrijpend. Zes dagen lang duurde de strijd tussen het Duitse leger en de geallieerden. Het is de enige stad die door de complete 53e Welsh Divisie is bevrijd. Zo ontstond een bijzondere band tussen Wales en 's-Hertogenbosch, die nog steeds bestaat.
De aanloop
Na de bevrijding van Antwerpen en Brussel leek de vrijheid ook voor ons land op dinsdag 5 september 1944 te zijn aangebroken. Ook in ’s-Hertogenbosch heerste een chaotische sfeer en vluchtten Duitsers op deze Dolle Dinsdag. Maar de volgende dag kwamen nieuwe Duitse troepen aan. Op zondagmorgen 17 september begon de bevrijding van Zuid-Nederland door de geallieerden als onderdeel van Operatie Market Garden. Maar de snelle opmars van gecombineerde lucht- en grondtroepen volgens dit plan van de Britse veldmaarschalk Montgomery mislukte. De bezetter werd ook in ’s-Hertogenbosch grimmiger; de spoorbrug, het station en locomotieven werden door de Duitsers vernield. De stad lag nu bovendien op schootsafstand van de nabije geallieerden. De bevolking trok zich terug in schuilkelders. Begin oktober werd het even rustig om de stad.
Door ingrijpen van de Amerikaanse generaal Eisenhower half oktober 1944 moesten alle Duitse troepen ten noorden van Antwerpen, waar de haven voor de geallieerde aanvoer van groot belang was, worden verdreven. De hoofdaanval van het Britse 2de Leger ging over de as ’s-Hertogenbosch-Breda naar de Maas. ’s-Hertogenbosch was het belangrijkste bruggenhoofd ten zuiden van de Maas. Op 22 oktober begon de operatie met de codenaam Alan tot bevrijding van ’s-Hertogenbosch. Hierin stond de Britse 53ste (Welsh) divisie onder commando van generaal-majoor R.K. Ross tegenover de veel kleinere en slechter uitgeruste 712de Divisie van de Duitse luitenant-generaal Friedrich Neumann.
Een Shermantank van de east Riding Yeomanries rijdt 's-Hertogenbosch binnen over de Graafseweg. Oktober 1944.
Zware mortieren van het Manchester Regiment beschieten het stadscentrum vanuit het verwoeste Hinthamerpark. Oktober 1944.
’s-Hertogenbosch veroverd
De slag om ’s-Hertogenbosch ging op 22 oktober 1944 van start. Hoewel trager dan verwacht boekte de Britse 53ste divisie overwinningen ten koste van de vijand. Om de Duitse tegenstand te breken besloot generaal Ross tot een nachtelijke verrassingsaanval op de Bossche binnenstad tegelijk met het omsingelen van de Duitse hoofdmacht. In de nacht van 23 op 24 oktober veranderden zo’n 50.000 granaten de stad in een hel.
Rookwolken stijgen op van de brand op de Bossche Markt. de foto is gemaakt vanaf de bovenverdieping van de meisjesschool. Links de Sint Janskathedraal. Oktober 1944.
De verwoeste Diezebrug nadat deze op dinsdag 24 oktober 1944 door de Duitsers was opgeblazen. Oktober 1944.
Omdat de Duitsers de belangrijke bruggen hadden opgeblazen konden de bevrijders de binnenstad niet bereiken. Via een looppad over de gesloten deuren van sluis 0 lukte dat, man na man, op woensdag 25 oktober wel. Met extra aangevoerde tanksteun kon dit bruggenhoofd worden versterkt en de verovering van de binnenstad beginnen. Op donderdag 26 oktober begon de Britse aanval op de omgeving van het station. De Duitse generaal Neumann gaf vanuit zijn nieuwe hoofdkwartier in Vlijmen, opdracht tot een tevergeefse tegenaanval op 27 oktober. Die dag geldt als bevrijdingsdag voor ’s-Hertogenbosch, hoewel er nog bittere gevechten plaatsvonden.
De vernielde Borgward dienstauto van de Duitse generaal Neumann in het verwoeste Hinthamerpark.
Colonne krijgsgevangen Duitse militairen wordt afgemarcheerd. 24 oktober 1944.
Eindbalans
De zesdaagse strijd om ’s-Hertogenbosch leverde een trieste balans op: het Britse verlies bedroeg 147 doden, 75 vermisten en 270 gewonden. De Duitsers kenden nog meer verliezen: 274 gesneuvelden, ca. 600 gewonden. 1600 Duitsers werden krijgsgevangen gemaakt. Onder de Bossche burgers vielen 118 doden en raakten 80 gewond. Ook de materiële schade was aanzienlijk: 722 panden waren volledig verwoest, 1057 zwaar beschadigd. Het spoorwegemplacement werd geheel verwoest, het station gedeeltelijk, net als alle bruggen op drie na. ’s-Hertogenbosch betaalde een hoge prijs voor zijn bevrijding.
Een eenzame "Tommie" loopt op de Willemsbrug in de richting van de wijk Lombok. Naast hem de kinderwagen die moeder Van der Sande tijdens haar vlucht had moeten achterlaten omdat twijgen de wielen blokkeerden. 26 oktober 1944.
Prent van de bevrijding 25 oktober 1944 gemaakt door Leo van Grinsven.
