De pèrdjes van het Stadhuis
Boven in de gevel van het Stadhuis draait elk half uur het ruiterspel, in de Bossche volksmond ‘de pèrdjes’ genoemd. Vier ruiters in harnas draaien rond een vestingtoren tegen elkaar in. Ze worden begeleid door twee trompetters te paard die aan de zijkanten vast zijn opgesteld. De pèrdjes draaien vermoedelijk al ruim driehonderd jaar hun rondjes. Veel mensen kennen het ruiterspel uit hun jeugd. Het is zo verweven met het dagelijks leven van de Bosschenaren dat journalist en Bossche Revueschrijver Niek de Rooy er een liedje over schreef: ‘De Pèrdjes van het Stadhuis’.
De plaats waar de pèrdjes staan. (Foto: Femke Rinkel)
De pèrdjes in de gevel van het Stadhuis. (Foto: Femke Rinkel)
Historie
Het is niet precies duidelijk hoe oud de huidige pèrdjes zijn. Door onderzoek van de jaarringen in het hout is geprobeerd om de ouderdom te bepalen. Maar daarvoor is de houtsoort helaas niet geschikt.
Volgens de stadsrekeningen blijkt dat al in 1529 sprake was van een ruiterspel in het Stadhuis. Beeldensnijder Jasper Mabee kreeg toed vier gulden voor het ‘vermaken’ en schilderen van ‘vier perdekens, twee die steken en twee die staen’. Dit ruiterspel was dus eenvoudiger dan de huidige uitvoering met de zes pèrdjes.
Stadhuis rond 1650. In het midden de pèrdjes. (Door Jan Abrahamsz. van Beerstraten, 1664)
Detail van Stadhuis rond 1650 met in het midden de pèrdjes. (Door Jan Abrahamsz. van Beerstraten, 1664)
In 1679 krijgt Jurriaen van Zutphen een bedrag van 280 gulden voor het maken van een nieuw mechaniek om de ruiters te laten draaien. Daarmee is duidelijk wie het mechaniek maakte, maar over de pèrdjes zelf kan niemand echt uitsluitsel geven. Volgens een rekening kreeg Daen Adraensz in 1672 36 gulden betaald voor ’het snyden van 6 paerdekens’. Maar volgens een andere rekening sneed Jacob Roman in 1679 ‘vier ruyters en twee trompetters te paert’. Hiervoor ontving hij 14 gulden. Het is goed mogelijk dat dit nog de huidige beeldjes zijn.
Restaurateurs staan naast het ruiterspel, waarschijnlijk in december 1925. Rechts: Toon van Kaathoven. (Collectie: Erfgoed ’s-Hertogenbosch)
De ‘pèrdjes’ na restauratie terug in het Stadhuis, 1937. Rechts stadsbeiaardier Toon van Balkom. (Collectie: Erfgoed ’s-Hertogenbosch)
Restauratie
Bij een inspectie door afdeling Maatschappelijk Vastgoed en restaurator Femke Rinkel in 2015 bleken de pèrdjes in slechte staat te zijn. Ze vertoonden verschillende gebreken, zoals losrakende onderdelen en een afbladderende verflaag. In overleg met Erfgoed ’s-Hertogenbosch werd besloten tot restauratie.
Femke werkte ruim twee jaar aan de restauratie. Breuken en zwakke delen werden verlijmd en eventueel nog aanwezige houtinsecten zijn vernietigd. De gehele toplaag van de verf is verwijderd en de oneffenheden zijn geplamuurd. De onderliggende kleuren, verflagen en technieken werden onderzocht om te bepalen welke nieuwe kleuren de ruiters, trompetters en toren moesten krijgen. Onderdelen die verguld of verzilverd waren, kregen een nieuwe laag bladmetaal (bladgoud en palladium). Zo zijn alle ruiters en pèrdjes weer klaar voor hun 'strijd'!
Deze restauratie was zeker niet de eerste, zoals blijkt uit de jaartallen en namen aan de binnenkant van de toren. Daartussen prijkt nu ook die van haar, met het jaar 2017.
Ruiter met trompet vlak voor de restauratie. (Foto: Femke Rinkel)
De pérdjes waren erg vuil en hadden barsten in de verf. (Foto: Femke Rinkel)
Eén van de pèrdjes na het verwijderen van de toplaag. (Foto: Femke Rinkel)
Opnieuw gronden en het aanbrengen van bladmetaal. (Foto: Femke Rinkel)
Restaurateur Femke Rinkel geeft het pèrdje opnieuw kleur. (Foto: Femke Rinkel)
Het eindresultaat. (Foto: Femke Rinkel)
De pèrdjes in 3D
Het ruiterspel is ook in 3D te bekijken. De gebruikte techniek heet ‘fotogrammetrie’. We maken verschillende foto’s rondom de beeldjes vanuit alle standpunten. Speciale software berekent met deze foto’s een 3D model. Hieronder hebben we drie beeldjes uitgelicht. De andere beeldjes ook zien? Ga dan naar De pèrdjes van het Stadhuis in 3D.
