Jeroen Bosch: Kunst in een middeleeuwse stad
± 1450 - 1516 | Tijd van steden en staten
Jeroen Bosch was in de late middeleeuwen een beroemd schilder. Hij woonde en werkte in 's-Hertogenbosch. Zijn schilderijen waarschuwden dat mensen zich moesten gedragen als goede christenen, anders liep het niet goed met ze af. Hij schilderde vaak de hel, met duivels, monsters en andere vreemde wezens. Jeroen Bosch had een unieke schilderstijl. Zijn schilderijen zijn tot op de dag van vandaag over heel de wereld geliefd.
Portret van Jeroen Bosch. Publiek domein.
Jeroen Bosch uit ’s-Hertogenbosch
Jeroen Bosch heette eigenlijk Jeroen van Aken, maar noemde zichzelf als schilder Jeroen Bosch. Hij woonde en werkte zijn hele leven in ’s-Hertogenbosch. ’s-Hertogenbosch was ten tijde van de middeleeuwen een rijke stad, wat niet alleen handelslieden, maar ook kunstenaars aantrok.
Dankzij de rijkdom van de stad kon een schilder als Jeroen Bosch carrière maken. Hij hield zijn atelier midden in de stad aan de Markt. Hier maakte hij samen met zijn leerlingen zijn schilderijen. Die schilderijen zijn ook het enige wat we van hem kennen. Over hoe zijn leven er verder uit heeft gezien is weinig bekend.
Detail van ‘Tuin der Lusten’, de ‘schepping van Eva’. Publiek domein.
Detail van ‘Tuin der Lusten’, ‘Stadsbrand’. Publiek domein.
De tuin der lusten
Op de schilderijen van Jeroen Bosch nemen religieuze onderwerpen een belangrijke plaats in. Religie speelde in die tijd een grote rol in het dagelijks leven van mensen. De mensen die zijn kunst konden betalen wilden de buitenwereld maar al te graag laten zien dat ze gelovige christenen waren. Ze lieten schilderijen maken waarin religieuze onderwerpen de hoofdrol speelden.
Jeroen Bosch wilde aan de hand van zijn kunst laten zien dat je als een goed christen moest leven. Anders kon het na je dood weleens verkeerd met je aflopen en zou je in de hel belanden! Hij schilderde zijn voorstelling van die hel. Op zijn schilderijen zie je talloze monsters, duivels en vreemde wezens.
Zijn bekendste werk is het drieluik De tuin der lusten. Daarop is onder andere links de schepping te zien en rechts de hel. Ook is er bovenaan een stadsbrand zichtbaar. Als kind had Jeroen Bosch waarschijnlijk de grote stadsbrand van 1463 meegemaakt. Bij deze brand gingen ongeveer vierhonderd Bossche huizen in vlammen op.
Het huis waar Jeroen Bosch woonde en werkte. Afbeelding: Bart Both.
Binnenkant van het woonhuis van Jeroen Bosch op de markt. Afbeelding: Nico de Bont.
Zwanenbroeders
Jeroen Bosch was lid van de Illustere Lieve Vrouwe Broederschap, waarvan de leden ook wel Zwanenbroeders werden genoemd. De broederschap was opgericht in ’s-Hertogenbosch en groeide eind vijftiende, begin zestiende eeuw uit tot een genootschap met wel 15.000 leden in heel Europa.
Leden kwamen uit alle lagen van de bevolking. Zelfs hertogen en stadsbestuurders waren lid. De Zwanenbroeders zorgden er ook voor dat kunstenaars in de stad werk hadden. Zo gaven ze Bosch de opdracht om verschillende schilderijen voor de broederschap te maken.
Standbeeld van Jeroen Bosch op de Bossche markt. Afbeelding: Gemeente 's-Hertogenbosch.
Beroemd in heel Europa
De populariteit van de kunstwerken van Jeroen Bosch verspreidde zich over heel Europa. ’s-Hertogenbosch was een internationaal knooppunt voor handel en handelaren die de stad bezochten zagen en kochten zijn kunst. Ook de Habsburgse vorst Filips de Schone was een liefhebber. Hij gaf Bosch de opdracht Het laatste oordeel te schilderen. Voor vele kunstenaars, zoals Pieter Bruegel, was Bosch een inspiratiebron.
In totaal zijn er zo’n 25 schilderijen van Jeroen Bosch bewaard gebleven. Geen enkele daarvan is nog in 's-Hertogenbosch te vinden. Het grootste deel van zijn werk hangt tegenwoordig in de Spaanse hoofdstad Madrid. In Nederland zijn enkele van zijn schilderijen nog te zien in het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. In ’s-Hertogenbosch staat het Jheronimus Bosch Art Center, waar sinds 2007 een permanente overzichtstentoonstelling over het leven en werk van de schilder is ingericht. Het oude woonhuis van Jeroen Bosch op de Bossche Markt is ook een museum.
