Kaakslede: Een slee voor de kleintjes
Bij de nieuwbouw van het Noordbrabants Museum in 2009 werd archeologisch onderzoek gedaan. Een oude watersloot aan de Beurdsestraat werd hierbij onderzocht. Dit leverde de vondst van verschillende kleine voorwerpen op.
De originele kaakslede daterend uit de 14e eeuw.
De vondst van de kaakslede
Naast afval zaten er ook voorwerpen tussen die we in verband kunnen brengen met de waterloop. Zo vonden de archeologen een aantal glissen (benen schaatsen) en een kaaksleetje gemaakt van de onderkaak van een paard. Blijkbaar werd op deze waterloop in de winter geschaatst en konden de kleinste kinderen zich met de kaaksleetjes voortbewegen op het ijs.
Tot op heden zijn in ‘s-Hertogenbosch fragmenten van zeven kaaksleetjes gevonden. De meeste kaaksleetjes komen uit de 14de eeuw. Bij de opgraving Museumkwartier is een kaaksleetje gevonden dat tot op heden het meest compleet is. De kaaksleetjes zijn altijd gemaakt van de onderkaak van een paard.
De originele kaakslede daterend uit de 14e eeuw.
Hoe zag de kaakslede eruit?
In tegenstelling tot runderkaken zijn de onderkaken van een paard altijd vrijwel vlak aan de onderzijde. Verder zijn de onderkaken van een paard al vrij snel vergroeid terwijl de onderkaken van een rund altijd uit twee delen bestaan. Op de kiezen van het paard werd een plankje bevestigd en soms werd er tussen de opgaande delen van de kaak nog een bevestiging gemaakt.
Het sleetje van het museumkwartier heeft een tweetal verbindingen gehad waartussen ooit een verbinding via een houten stok heeft gezeten. Het zou kunnen dat hier een soort rugleuninkje op bevestigd was. Van het sleetje is een reconstructie gemaakt waarop een rugsteun is bevestigd.
3D-model van de gevonden kaakslee en de reconstructie met hout.
Afgebeeld in de schilderkunst van die tijd
De kaaksleetjes behoren bij de winterse taferelen die we van oude afbeeldingen kennen. Een fraai voorbeeld is een kopergravure van Pieter Breughel de Oude: Schaatsers bij de Sint-Jorispoort in Antwerpen. De datering is 1553 of 1558. Hierop zien we dat in deze tijd al geschaatst wordt op ijzeren schaatsen. Voor de allerkleinsten zijn de kaaksleetjes, gemaakt van paardenkaken, nog steeds in gebruik. De kinderen bewegen zich voort door middel van prikstokken.
Pieter Brueghel de Oude (1525-1569), Schaatsers bij de Sint-Jorispoort in Antwerpen (1553 of 1558).
Detail van het schilderij waarbij een kind op de kaakslede te zien is.
