Reconstructie van Bastion Maria

Naar aanleiding van het ontwikkelingsplan 'Versterkt Den Bosch' werd in 2008 Bastion Maria gereconstrueerd. Door de reconstructie van Bastion Maria wordt de historische plek gemarkeerd en is het Bastion opnieuw een beeldbepalend element aan de rand van de stad geworden. 

Vroeger was Bastion Maria markant aanwezig, zo blijkt uit oude kaarten en tekeningen. Toen de Stadsdommel werd gekanaliseerd in het kader van de watervrijmaking van 's-Hertogenbosch verdween dit herkenbare element van de vesting. Uit archeologisch onderzoek bleek dat de aanzetten van de flanken van het bastion nog aanwezig waren. Deze restanten waren aanleiding om het muurwerk zodanig op te bouwen dat plaats en maat van het bastion weer afleesbaar zijn.

Muurwerk plat op het talud

Bij werkzaamheden in april 2008 werd in het voorland van het zuidelijk deel van de Stadsdommel een oude stadsmuur gevonden. In 1614 werd deze muur omgetrokken om plaats te maken voor een nieuwe muur. Uit eerder archeologisch onderzoek wisten we dat deze muur er lag, maar het was een grote verrassing dat hij in zo goede staat verkeerde. Een deel van de muur is in mei 2008 uit het voorland van de Westwal gelicht. Dit 15e eeuwse metselwerk heeft een nieuwe plaats gekregen op Bastion Maria.

De teruggevonden muur had een lengte van ruim 40 meter! De bewaarde “hoogte” was ongveer 3,70 m. De muur was door de val uiteraard in vele stukken gebroken. De omgevallen muur op het talud van de gracht laat de binnenzijde van de stadsmuur zien en geeft veel informatie over de opbouw: de muur is ca. 1 m breed en verjongt met een afzaat (schuine rollaag) tot ca. 65 cm aan de bovenkant. Bijzonder is dat de muur, in afwijking van  andere delen van de stadsmuur, niet is voorzien van weergangsbogen. Of er kantelen op de muur stonden, is niet te zeggen.

In de muur zijn op verschillende hoogtes schietgaten aangetroffen. De onderste schietgaten, met een breedte van 60 cm en een hoogte van 32 cm, zijn afgesloten door een gemetselde ontlastingsboog. Boven de afzaat bevonden zich kleinere schietgaten. Deze conisch gevormde schietgaten hebben een breedte van 32 cm en een hoogte van 30 cm, en zijn ook met een ontlastingsboogje afgesloten. Zowel de brede als de smalle schietgaten hebben een onderlinge afstand van 5,50 m. De twee niveaus zijn om en om aangebracht, zodat zich om de 2,75 m een schietgat bevindt. Er mag worden aangenomen dat de onderste schietgaten voor kanonnen bedoeld zijn en dat de overige schietgaten voor de kruisboog (en eventueel handboog) dienden. Als deze interpretatie juist is, maakt het duidelijk dat er om de 33 meter een geschutsopstelling was.

Tekening uit het inspectierapport van Bollyn en Van Thienen in 1614. De muur is aan de linkerzijde aangetast door water en vorst; aan de rechterzijde duwt de grondmassa de muur scheef.

Een muur die omgeduwd werd

De oude tekening hierboven maakt in één klap het verhaal van dit stuk muur duidelijk. De tekening is gemaakt in 1614. Dat is midden in de Tachtigjarige Oorlog, gedurende het Twaaljarig Bestand dat de strijdende partijen (het koninkrijk Spanje en de Republiek der Nederlanden) hebben afgesproken. De stad 's-Hertogenbosch staat aan de Spaanse kant. Maar de situatie is dreigend en het Spaans gezag laat in 1614 de vesting inspecteren door de ingenieurs Bollyn en Van Thienen. De tekening komt uit hun verslag.
De muur (die nog stamt uit de tijd van de pijl-en-boog) is sterk aangetast door water en vorst. Aan de binnenkant is een aarden wal aangebracht om weerstand te bieden aan kanonvuur. Maar de grond duwt de muur scheef. Er moet snel iets gebeuren. Daarom wordt de muur niet netjes afgebroken en herbouwd, maar duwt men het bovendeel om zodat het in het water valt. Op de oude fundering wordt vervolgens een nieuwe muur gebouwd - die er nu nog staat.

Muurtransplantatie

In het kader van de restauratie van de stadsmuur aan de westzijde van de stad is onderzocht of er een mogelijkheid was om deze unieke stadsmuur voor ‘s-Hertogenbosch te kunnen behouden. Eén van de opties was de muur op te nemen en te herbouwen. Op de lokatie waar de omgevallen muur was aangetroffen was dit geen optie omdat de muur hier in de 16e eeuw direct na het omvallen was herbouwd. Een andere locatie in de nabijheid was de plaats waarin de 17e eeuw het bastion Maria was gebouwd. Hier had oorspronkelijk dezelfde muur gestaan als de op het talud aangetroffen muur.

Uiteindelijk is besloten om de muur weer op te bouwen en op te nemen in de inrichting van Bastion Maria. Met het herplaatsen “vertelt” de muur een stukje van de verdwenen geschiedenis.

Bergbezinkbassin in volume Bastion Maria

Om bij hevige regenbuien het water tijdelijk op te vangen is in het volume van Bastion Maria een bergbezinkbassin gemaakt. De onzichtbare constructie van het bergbezinkbassin geeft stevigheid aan de wanden van Bastion Maria. Op deze manier ontstond synergie tussen hedendaagse functionaliteit, historische structuur en ruimtelijke beleving.