Sleutelstukken uit 's-Hertogenbosch
Sleutelstukken zijn onderdeel van een houten constructie in oude gebouwen. Ze komen voor in constructies met zware vloerbalken. De vroegste sleutelstukken stammen uit 14e eeuw tijdens de Gotiek. Het hoogtepunt ligt tussen de 15e en 17e eeuw tijdens de late Gotiek en Renaissance. In de de 19e eeuw is er opleving van het gebruik ten tijde van de Neogotiek.
Plaats in houten constructie
De sleutelstukken liggen onder de vloerbalk, bij de oplegging in de muur. Vaak komen ze voor in combinatie met een muurstijl en een korbeel. Het korbeel dient samen met de muurstijl om de constructie stijver te maken. Meestal zijn de sleutelstukken los en worden ze met een pen-gat constructie of met grote gesmede nagels aan de balk bevestigd. Soms vormt het sleutelstuk één geheel met de vloerbalk; dit heet dan een pseudosleutelstuk.
Constructie van een huis met houten balken en sleutelstukken.
Constructie van sleutelstuk, korbeel, stijl en moerbalk. Vindplaats: Achter het Wild Varken 6/8/10 in 's-Hertogenbosch.
Versteviging en versiering
Het sleutelstuk verstevigt de vloerbalk op de plaats waar die in de muur ligt. Op die manier kan met een sleutelstuk een dunnere balk worden gebruikt of kan met dezelfde balk een grotere overspanning worden bereikt. Daarnaast treedt in de muur door vocht uit het metselwerk als eerste rot op. Een extra versteviging is op die plek is daarom nuttig. Ook dient het sleutelstuk als versiering. Sleutelstukken zijn vaak kunstig bewerkt. De vorm en de versiering vertelt iets over de herkomst en de periode.
Datering
Op basis van de vorm is de ouderdom globaal te bepalen. Vroege sleutelstukken kennen een simpele ronding. In de 14e en 15e eeuw is de peerkraal in de mode. Deze versiering wordt in de loop van de 15e en 16e eeuw uitgebreid met een ronding in de zijkant van de balk met daarin een rozet; een bloemmotief. Tijdens de Renaissance wordt in de 16e eeuw de peerkraal vervangen door een ojief of s-vorm, soms versierd met bladmotieven. Met dendrochronologie is een nauwkeurigere en objectievere datering mogelijk. Bij dendrochronologie wordt op basis van de jaarringen in het hout de ouderdom bepaald.
Sleutelstuk met peerkraal, Vughterstraat 75.
Sleutelstuk met ojief, Vughterstraat 108.
Sleutelstuk met bladmotief, Hinthamerstraat 85/87.
Bossche sleutelstukken
De meeste van de sleutelstukken in ’s-Hertogenbosch van het type peerkraal. Door de diverse stadsbranden, zoals in 1419 en 1463, zijn de vroege exemplaren waarschijnlijk verloren gegaan.
Voor een verzameling van Bossche Sleutelstukken in 3D: bekijk de collectie via de website Sketchfab.
Meer weten?
Kijk voor meer informatie in de Sleutelstukken-database van documentatie.org.
Bronnen
- Inleiding in de Bouwhistorie; R. Stenvert en G. van Tussenbroek, 2015; uitg. Matrijs ISNB 978 90 5345 4923
- Restauratievademecum; diverse auteurs, 1985; uitg Sdu Uitgeverij ISBN 978 90 1205 0227
- www.documentatie.org
