Stadsgeschiedenis op de brug

In het zomerseizoen zijn er volop stadsgidsen in de stad actief die nieuwsgierige toeristen en dagjesmensen interessante objecten aanwijzen en vertellen over de rijke historie van ’s-Hertogenbosch. En dat is nog lang niet altijd gemakkelijk, want het is een hele opgave om het allemaal in korte tijd uit te leggen. Niet voor niets zijn er ontelbare, soms vuistdikke boeken geschreven over de geschiedenis van onze stad. En toch …… het kan allemaal veel korter en beknopter.

De Wilhelminabrug gezien naar het station; mei 1989. Het beeldhouwwerk op de twee pylonen aan de stationszijde vertelt de geschiedenis van de stad. Bekijk in de beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.

Want wie van het station naar het centrum loopt, passeert een compleet geschiedenisboek dat alle hoogtepunten uit de periode 1185 tot en met 1944 weergeeft. Jammer genoeg hebben veel passanten er helemaal geen oog voor. Of ze hebben dit bijzondere geschiedenisboek gewoonweg  niet in de gaten. Het ziet er natuurlijk ook niet uit als een boek, het is van steen…

De Stationsbrug rond 1900. Bekijk in de beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.

De Wilhelminabrug

We nemen een kijkje op de Wilhelminabrug over de Dommel. Dit is al de vierde brug op deze plaats. In 1870 werd een station gebouwd buiten de stadsmuur. Om daar gemakkelijk te kunnen komen vanuit het centrum werden enkele huizen gesloopt uit de rij bij de Vismarkt en werd ter plekke een houten brug gelegd over de Dommel. In 1896 werd deze Stationsbrug vervangen door een stenen brug zodat ook de stoomtram er overheen kon.

Een prentbriefkaart uit circa 1925 met de Wilhelminabrug. Bekijk in de beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.

In 1923 werd de derde brug gerealiseerd, met beeldhouwwerk van Hildo Krop. De brug heette voortaan: Wilhelminabrug. Deze prachtige brug werd helaas bij de bevrijding in oktober 1944 zwaar beschadigd; in 1954 werd de gehavende brug dan ook vervangen door het huidige exemplaar. In het smeedwerk van de leuningen is de letter W van Wilhelmina te zien. Aan de stadszijde staan twee enkelvoudige pylonen (zuilen) van getordeerd siermetselwerk, aan de stationszijde zien we twee dubbele pylonen met lantaarns.

Een stripboek in steen

En het zijn deze twee pylonen waar het nu om gaat: onderzijn ze namelijk versierd met beeldhouwwerk van de Bossche kunstenaar Frans van der Burgt. Komend vanaf het station vind je hier, te beginnen bij de voorkant van de linker (noorder) pyloon, in een stripboek in steen de complete geschiedenis van de stad. Vanaf het verkrijgen van de stadsrechten in 1185 tot en met de bevrijdingsactie van de Welshmen in 1944.

De noorderpyloon met de historische gebeurtenissen uit 1185, 1228 en 1318.

Noorderpyloon voorzijde

1185. Hertog Hendrik I van Brabant geeft de stad stadsrechten. We zien hier de hertog en een schip. Dat symboliseert de havenactiviteiten en de bloeiende handel waaraan de stad zijn welvaart dankte.

1228. De Minderbroeders (Franciscanen) stichten hun klooster op een terrein aan de Markt, dat hen geschonken werd door de hertog. Afgebeeld staan enkele Minderbroeders met een bijenkorf en een weefgetouw.

1318. In dit jaar wordt de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap gesticht. De bisschop van Luik, Adolf van der Marck, reikt hier de statuten van de Broederschap uit aan een van de broeders. De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap bestaat nog steeds, ze zijn gehuisvest in het Zwanenbroedershuis aan de Hinthamerstraat.

De vondst van het mirakelbeeld van Onze Lieve Vrouw. Rechts het kindje Jezus.

Noorderpyloon zijkant rechts

1380. Een van de bouwvakkers die aan de Sint-Jan werkte vindt in een hoop afval het gehavende mirakelbeeld van Onze Lieve Vrouw van 's-Hertogenbosch. Hij zocht brandhout om een vuur te maken. Hier zien we de loodsmeester die verhindert dat de knecht het houten beeld stuk slaat om het in het vuur te werpen. Rechts staat nog een figuur met het later teruggevonden Jezusbeeld in zijn armen. Zou dat broeder Woutken zijn, die toestemming kreeg om het beeld mee naar huis te nemen maar het niet verplaatst kreeg omdat het onverklaarbaar zwaar werd?

De jaren 1406, 1423 en 1463. Uiterst links op zijn paard de hertog van Brabant, uiterst rechts mensen die vluchten voor de stadsbrand.

Noorderpyloon achterzijde

1406. De Blijde Incomste van hertog Anton van Bourgondië. De hertog, gezeten op een paard,  en een staande figuur die het stadsbestuur voorstelt, zweren elkaar wederzijds trouw.

1423. De broeders van het Gemene Leven vestigen zich omstreeks dit jaar in de stad. Zij geven onderwijs en bieden hun leerlingen ook onderdak. Afhankelijk van de hoogte van hun financiële bijdrage voor kost en inwoning wonen de leerlingen in het Rijke Fraterhuis of het Arme Fraterhuis.

1463. In de Verwersstraat staat het huis en blauwververij 'De Grote Ketel' van de familie Coenen in brand en we zien twee vluchtende figuren, één met een kind en één met goederen. Dit is het begin van een enorme stadsbrand die ongeveer een kwart van de stad verwoest.

Maximiliaan slaat zijn zoontje Philips tot ridder. Het jaartal 1484 moet zijn: 1481.

Noorderpyloon zijkant links

1484. Maximiliaan van Habsburg geeft de ridderslag aan zijn driejarig zoontje Philips (later ‘de Schone’ genoemd) bij gelegenheid van het 14^e Kapittel van de Ridders van het Gulden Vlies dat in ’s-Hertogenbosch plaats vindt. Helaas is hier een foutje gemaakt! Het jaartal klopt niet. Het 14^e Kapittel van het Gulden Vlies vond plaats in 1481, en niet in 1484. Het is niet bekend of de opdrachtgever dan wel de beeldhouwer hier een steekje heeft laten vallen…..

We steken de straat over en gaan naar de rechter (zuider) pyloon. Daar beginnen we ook weer aan de stationszijde.

Bisschop Sonnius, beeldenstorm en beleg: gebeurtenissen uit 1559, 1566 en 1629.

Zuiderpyloon voorzijde

1559. 's-Hertogenbosch wordt opgedeeld in parochies en daarna bisschopsstad. We zien de eerste bisschop, Sonnius, gezeten op zijn troon. Daarnaast zijn wapenspreuk “sine onere nihil“ ("zonder moeite niets"). De beginletters verwijzen naar zijn geboorteplaats Son.

1566. De Beeldenstorm raast dat jaar twee maal door de stad; op 22 augustus en op 6 september. Kerken en kloosters krijgen het zwaar te verduren door een meute razende “hooligans” die plunderend en vernielend door de stad trekt.

1629. Frederik Hendrik van Oranje neemt de stad in na een beleg van ruim 4 maanden.  Daarmee komt een eind aan de Spaanse heerschappij en wordt het katholicisme verboden. Alle mannelijke religieuzen moeten de stad uit, de nonnen mogen blijven maar geen nieuwe novices meer aannemen, dus die sterven snel uit. Katholieken worden geweerd uit bestuurlijke functies, Brabant wordt wingewest zonder bestuurlijke inbreng.

Zuiderpyloon zijkant rechts

1741. Het Bossche stadsbestuur krijgt toestemming om met eigen financiële middelen een steenweg aan te leggen van de stad naar Luik.

We zien hier stratenmakers met een hamer aan het werk. De feestelijke eerstesteenlegging gebeurde met een zilveren stratenmakershamer. Deze hamer werd, in opdracht van het gemeentebestuur, gemaakt door de Bossche edelsmid Theodoor Everhard van Berckel.

De Franse tijd (1798, 1810) met in het midden Napoleon. Rechts de watersnood van 1879.

Zuiderpyloon achterzijde

1798. De Fransen waren inmiddels ons land binnengevallen. De Bataafse Republiek kreeg een wettige regering; Brabant was niet langer generaliteitsgebied. Een staande vrouwenfiguur houdt de vrijheidshoed in haar hand. Twee meisjesfiguren houden een slinger vast, een vierde figuurtje knielt. Tussen hen in zien we de vrijheidsboom, symbool van de Franse revolutie.

1810. De katholieken krijgen van Napoleon de Sint-Jan terug die bijna twee eeuwen protestants bezit was.

1879. De laatste grote overstroming van de stad. Twee figuren in een bootje gaan iemand redden uit een huis dat gedeeltelijk onder water staat. Een een derde roept om hulp.

De bevrijding van 's-Hertogenbosch in oktober 1944. Bij de gevechten werd de Wilhelminabrug zwaar beschadigd en was herbouw noodzakelijk.

Zuiderpyloon zijkant links

1944. Op 27 oktober 1944 wordt de stad definitief bevrijd van de Duitse bezetter. Een Engelse soldaat in een tank wordt verwelkomd door een zwaaiende vrouw met kind, een Duitse soldaat met hakenkruis sluipt stiekem weg. De gevechten tijdens deze bevrijding waren er tevens de oorzaak van dat deze 'nieuwe' stationsbrug gebouwd moest worden.

En daarmee zijn we aan het einde gekomen van dit stenen stripboek over de geschiedenis van onze stad!

Wie was Frans van der Burgt?

Frans van der Burgt (1915 1985) heeft dit 16 meter lange beeldhouwwerk in twee jaar tijd (1954-1956) ter plekke uitgehouwen. In weer en wind, centimeter voor centimeter. Als het erg koud en of regenachtig was, werd er een klein houten schuurtje tegen de pyloon geplaatst zodat hij droog stond. Een petroleumstel bracht wat warmte, maar ook een verstikkende stank, dus dat deed maar weinig dienst! De totale bouw van de brug kostte uiteindelijk fl. 190.197,46. Het beeldhouwwerk van Frans was aanbesteed voor fl 10.000.

Reliëfs door Frans van der Burgt aan de Stationstunnel: een meisje met bloemen, een man met een trompet, iemand met een seinlamp en een man die aan het lassen is. © Wikimedia Commons

In ’s-Hertogenbosch en Rosmalen (waarheen hij in 1959 verhuisde) is heel wat beeldhouwwerk van Frans van der Burgt te zien. Maar ook elders kom je zijn werk tegen. Hij werkte in steen maar ook in brons en hout. Zo zijn er rondom het station en de stationstunnel diverse werken van hem te zien. Op het dak van de gerfkamer van de Sint-Jan staat zijn beeld van Johannes de doper, in de trouwzaal van het Bossche stadhuis heeft hij acht deurpanelen en twee balkdecoraties gemaakt.

Ook diverse Bossche gevelstenen zijn van zijn hand, zoals bijvoorbeeld de serie aan de huisjes in de Zusters van Orthenstraat en de Louwschepoort. Naast dit beeldhouwwerk heeft hij ook acht gedenkpenningen ontworpen, onder meer voor het Internationaal Vocalistenconcours in 's-Hertogenbosch en voor de Jeroen Bosch-tentoonstelling in 1967.

Kortom, een veelzijdig kunstenaar die veel sporen heeft nagelaten in onze stad.

Bronnen

• Erfgoed 's-Hertogenbosch, Stadsarchief
• fransvanderburgt.nl
• bossche-encyclopedie.nl