Unieke historische details in Huis van Bosch

Tijdens de restauratie is het Huis van Bosch leeggehaald. In het huis waar Jheronimus Bosch ruim vijf eeuwen geleden woonde en werkte worden hierdoor steeds meer historische details zichtbaar. Elk hoekje en gaatje vertelt zijn eigen verhaal. Het pand geeft ons een uniek kijkje in acht eeuwen Bossche bouwhistorie. Hieronder een kleine greep uit de vele historische details!

Uit de tijd van Bosch

Op deze uitgesleten traptreden liep Jheronimus in de middeleeuwen naar boven. Aan de verschillende verflagen is te zien dat in de loop der tijd de trap meerdere keren is geschilderd. Waarschijnlijk lag er ook ooit een loper over de trap. Dat zou verklaren waarom de traptreden niet volledig zijn geschilderd.

En als je dan op de eerste verdieping bent beland zie je een muur uit 1420 met een nis erin. De nis was ooit een raam. De half rond gemetselde stenen boven de nis vormen een zogenaamde ‘ontlastingsboog’. Een ontlastingsboog werd gemetseld boven een muuropening (meestal een raam- of deuropening) om het gewicht van het erboven liggende metselwerk over beide zijden van de opening te verdelen. Nadat het raam is dichtgemetseld is er in de 19e eeuw een rookkanaal voorgezet. Dat zie je aan de zwarte delen op de muur. Rechts zie je nog een rookkanaal lopen. Dit kanaal is wel uit de middeleeuwen.

Nog een aantal goed bewaarde pareltjes zijn de zogenaamde ‘sleutelstukken’ (consoles) onder de balkkoppen. De plaats waar een balk in de muur ligt, is een kwetsbaar punt. Een versteviging is dus welkom. Het sleutelstuk is een gebeeldhouwd stuk stevig hout onder de balk. Hier hebben deze sleutelstukken aan de onderzijde houtsnijwerk in de vorm van een Acanthusblad.

Bijzonder "behang"

In de tijd van Bosch was er nog geen behang. Om de muur te versieren werden met de hand figuren op de muur geschilderd. De schildering op deze muur op de eerste verdieping bestaat uit vierkanten. De vierkanten zijn door  twee diagonalen in vier delen verdeeld. Elk van deze kwarten heeft een andere kleur, variërend van zwart en donkergrijs tot lichtgrijs en gebroken wit. Hierdoor zijn een soort diamantkoppen ontstaan, die een driedimensionaal effect geven. De geruite schilderingen worden daarom ook diamantkoppen genoemd. Om de onderkant van de muur te versieren werd soms een sierlijke plint geschilderd.

Oud hout

Over het houtgebruik in het Huis van Bosch is ook van alles te vertellen. Eerder zijn al de sleutelstukken genoemd. Deze zijn gemaakt van eikenhout. De kapconstructie van het dak is ook van eikenhout. De kapspanten die voor het dak zijn gebruikt zijn uit 1463. Door kleine boorgaten te maken en de jaarringen te onderzoeken, weten we hoe oud het hout precies is. Het dak is vernieuwd in het jaar dat de vader van Jheronimus het kocht. Zou hij het huis wellicht eerst verbouwd hebben voordat hij er met zijn gezin introk?

In de balk op de foto zie je een ingesneden v-vorm. Dit is een vlot-merk. Het hout kwam vroeger via de Rijn of Maas naar ons land. Het kwam met grote hoeveelheden tegelijk per vlot. De v-vorm is een eigendomsmerk. Zo wisten de schippers voor wie welk hout bestemd was. De eiken boomstronk op de foto heet een ‘spoor’. Een spoor is een vrij dunne balk die van dakvoet tot nok loopt. Op de ‘sporen’ liggen de panlatten en daarop de dakpannen. Sporen zijn later vervangen door ‘sparretjes’. De naam verraadt het al, deze waren niet van eiken- maar van dennenhout.

De gleuf in het hout is van een schoor/korbeel. Op de andere foto zie je duidelijk de kraslijnen. Deze lijnen zijn gemaakt om daarna de gleuf uit te kunnen hakken. In die gleuf kon dan de ‘schoor’ worden geplaatst. Dit is een schuinstaande balk die de erboven liggende balk ondersteunt. Om de schoor goed vast te kunnen zetten werden zogenaamde toognagels gebruikt. Deze waren ook van eikenhout. 

Op de andere foto zie je goed dat de vloer ook het plafond was van de verdieping eronder. Het plafond was in die tijd groen. Dit is dezelfde kleur groen als een van de sleutelstukken met het acanthusblad. De vloer is van eind 16e eeuw of later. De houten vloer is gemaakt van dennenhout. In de loop der tijd werd eikenhout namelijk steeds duurder, omdat het veel werd gebruikt voor de scheepsbouw. Daarom ging men op den duur over op het goedkopere naaldhout.

Andere tijden

Waar je ook kijkt in het Huis van Bosch overal is de gelaagdheid zichtbaar van acht eeuwen Bossche bouwhistorie. Op de foto zie je vloeren uit verschillende eeuwen.

Op de tweede foto zie je een zogenaamde Brabantse wand. Ook in andere steden en dorpen in Nederland zijn voorbeelden van Brabantse wanden gevonden. Een Brabantse wand is opgebouwd uit een houten regelwerk. Op het regelwerk is soms een laag riet bevestigd met koperdraad en verzonken ijzeren nagels. En daar overheen is dan een laag stucwerk aangebracht. Ook zijn er wanden waarbij over het regelwerk een laag jute is gespannen. Daar overheen is dan behangen. De wanden zijn opgebouwd met houten regels (latten), omdat er in die tijd nog geen plaatmateriaal beschikbaar was. Deze Brabantse wanden zijn toegepast van circa 1850 – 1918.

Oud nieuws

Behanglagen, verflagen, vloerlagen, stuclagen, balklagen, echt élke laag vertelt een eigen verhaal. Sommige lagen geven zelfs extra informatie over de tijd waarin ze zijn aangebracht. Zo vind je onder de verschillende lagen behang ook oud nieuws in de vorm van oude kranten. 

Als je goed kijkt en je verdiept in de details gaat er een wereld voor je open in het Huis van Bosch!