Boeren op het zand in de tijd van de Romeinen
De donk met de opvallende tempel van Empel zal onderdeel geweest zijn van een landschap waarin verspreid kleine agrarische nederzettingen lagen. Dat blijkt uit onderzoek naar stuifmeel uit bodemlagen die zijn aangesneden in de Bossche binnenstad: de gewassen uit de Romeinse tijd wijzen op akkerbouw, weiland en hooiland. Ondanks ruim 200 vindplaatsen van Romeins materiaal in de gemeente ’s-Hertogenbosch is er echter nog geen handvol Romeinse huizen teruggevonden.
We weten dan ook niet of er bewoning was in de omgeving van de Romeinse tempel in Empel. Eventuele resten daarvan zullen wel verdwenen zijn bij de grondwerkzaamheden in het kader van de ruilverkaveling. In dat opzicht lijkt Oud-Empel, dat toen niet onder handen is genomen, interessant. Maar opgravingen daar hebben tot op heden nog geen Romeinse sporen aan het licht gebracht. Wel is een gedeeltelijke huisplattegrond opgegraven in Maaspoort.
Om te weten wat we zoeken kunnen we in de wat wijdere omgeving kijken. In het rivierengebied zijn Bataafse nederzettingen opgegraven (Tiel), maar vooral de Romeinse nederzettingen die bij Oss zijn onderzocht zijn vergelijkbaar. Ze bestaan doorgaans uit enkele huisboerderijen. Men leefde van akkerbouw en veeteelt. Onlangs is in Vinkel zo’n nederzetting ontdekt.
Kaart met de belangrijkste Romeinse vindplaatsen binnen de gemeente ’s-Hertogenbosch. Nummer 1 = Empel, 2 = Markt, 3 = Maaspoort. Als ondergrond: lichtbruin langs de rivier (blauw) = oeverwal, mosgroen= komklei, bruin= flank dekzandrug.
Een boerendorp in de tijd van de Romeinen
In 2019 is in Vinkel bij de aanleg van een nieuw voetbalveld, een opgraving uitgevoerd die een agrarische nederzetting uit de Romeinse tijd aan het licht bracht. De sporen bestonden uit alleen verkleuringen in de grond: al het hout waarmee gebouwd werd, is sinds lang vergaan. Maar de palen hebben wel telkens donkere plekken achtergelaten. Door die in kaart te brengen hebben we in totaal 15 boerderijhuizen ontdekt, gelegen aan twee zijden van een open ruimte met daarop centraal een waterput.
Er waren ook voorraadschuren en schuurtjes voor graan, en nog andere waterputten. Niet alle gebouwen hebben gelijktijdig bestaan: in de loop van een paar eeuwen stonden er misschien telkens zo’n 5 gebouwen. Onduidelijk is of boeren als deze ook produceerden voor de Romeinen. Maar de combinatie van akkerbouw en veeteelt lijkt wel zeker, ook vanwege de mooiste vondst van deze opgraving: een meloenkraal zoals die het paard van de Bataafse ruiters sierde.
De opgraving in Vinkel van een nederzetting uit de Romeinse tijd. De gaten in het vlak zijn de plekken waar paalsporen zijn gevonden: daarvan is telkens een verticale doorsnede gemaakt. Deze rij gaten geeft dus de plaats van de zijwand van een huis aan.
Een ‘meloenkraal’, onderdeel van het Romeinse paardentuig.
Rijke buren
Verder naar het zuiden, in Limburg, waren uitgebreide agrarische complexen met een ‘villa’, een luxueus woonhuis van steen, met wandschilderingen en eigen badinrichting. De eigenaars daarvan waren rijk en hadden zeker zakelijke banden met de Romeinen. Misschien heeft in de buurt van Esch ook een dergelijk villa-complex gelegen. Daar zijn namelijk enkele bijzondere graven met zeer rijke grafgiften ontdekt. Een van de topstukken is een barnstenen beeldje van Bacchus met een volgeling. Helaas ontbreekt van de villa tot op heden elk spoor. Overigens was dit wel een gebied met veel Romeinse activiteit, want in Halder – enkele kilometers verwijderd van de graven- is een Romeinse pottenbakkerij ontdekt.
Een barnstenen beeldje van Bacchus, leunend op een metgezel. Datering: ca. 200 na Chr.
De Romeinse landbouwwerktuigen verschillen nauwelijks van die uit onze tijd: een vork (hooivork?).
Een blad van een zeis.
Vier bijlen. Door de corrosie van het ijzer is hier en daar het hout van de steel bewaard.
Zie ook
Kijk voor andere verhalen, vondsten en vindplaatsen op: Romeinen in 's-Hertogenbosch.
