Cartes de visite: fotografische trend in de 19e eeuw
Enige tijd geleden kwam er bij Erfgoed ’s-Hertogenbosch een vraag binnen vanuit het Rijksmuseum over tiptop-fotografie, een soort kleine pasfoto’s uit het begin van de twintigste eeuw. Helaas hebben we dit soort foto’s niet in de collectie, maar we hebben wél cartes de visite, een enigszins vergelijkbare vorm van ‘snelle’ fotografie. Dit was een goede aanleiding om te onderzoeken wat cartes de visite precies zijn en waar ze voor dienden.
Carte de visite van Eline van Stratum in 1901. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Carte de visite Marie Tilman uit 1908-1911. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Cartes de visite
Zo rond 1850 kwam er een nieuw soort afdruktechniek voor foto’s op de markt die het mogelijk maakte om makkelijker en goedkoper meerdere afdrukken van een negatief te maken: de albuminedruk. Fotografen gebruikten deze techniek in beginsel vooral om portretfoto’s te maken.
Omdat albuminefoto’s makkelijk krullen, werden deze portretfoto’s op een stukje karton geplakt van ongeveer 6,5 x 8,5 centimeter. Zo ontstond de carte de visite, zoals dit type foto genoemd werd. Doordat men meerdere exemplaren kocht, konden deze foto’s uitgedeeld worden aan bijvoorbeeld familie of vrienden als ware het een visitekaartje. Er kwamen zelfs speciale fotoalbums op de markt om ze te bewaren.
Carte de visite van Evert van Rijckevorsel in 1906. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Carte de visite van Liesbeth van Meeuwen in1906. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Kabinetkaarten
Vanaf 1866 ontstond er een groter formaat van de carte de visite. Deze kaarten waren ongeveer 11 x 17 centimeter en werden meestal maar eenmaal afgedrukt. Dit waren de kabinetkaarten. Op een carte de visite poseerde vaak maar één persoon, terwijl op een kabinetkaart meerdere personen werden vastgelegd, vaak families. Kabinetkaarten werden niet uitgedeeld, maar pronkten in speciale houders op kasten of schoorsteenmantels of werden bewaard in albums.
De albuminedruk is in de loop der jaren vervangen voor nieuwere afdruktechnieken. Vanaf begin 1900 nam de populariteit van cartes de visite en kabinetkaarten af door de komst van fotocamera’s waarmee mensen hun eigen foto’s konden maken.
Kabinetkaart met de meisjes Van Lanschoten en Tilman 1890-1900. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Achterzijde
Aan de hand van de dikte en vorm van het karton en de manier waarop de fotograaf zijn naam bij de foto vermeldde, zijn cartes de visite in enige mate te dateren. Waar de fotograaf in de begindagen van de carte de visite subtiel een naam en adres onder de foto vermeldde, deed hij dit in latere jaren steeds uitbundiger. Dat maakt het de moeite waard om cartes de visite uit de latere jaren eens om te draaien en de achterkant te bekijken.
Achterkant kaart Marie en Constant Tilman uit 1887. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Voorkant kaart Marie en Constant Tilman uit 1887. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Bossche kaarten
Op veel cartes de visite en kabinetkaarten in de collectie van Erfgoed ’s-Hertogenbosch prijken mensen in de prachtigste kostuums ter gelegenheid van gemaskerde of gekostumeerde bals, maar ook portretten en familiefoto’s ontbreken niet. Met name de Bossche elite wordt getoond, hoewel een carte de visite niet uitsluitend was weggelegd voor de ‘upper class’.
Een deel van deze collectie is geschonken via de Stichting Oeteldonksche Club, een deel is via particuliere schenkingen verzameld en van een deel is helaas de herkomst verloren gegaan. Een groot deel van de collectie is gemaakt in de studio’s van Bossche fotografen. Dit samen geeft een mooi inkijkje in het Bossche leven in de negentiende eeuw. Kijk mee en geniet.
Man gekleed voor het Bal Travestie in 1893. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Portret Thomas van Rijckevorsel. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Carte de visite van Jo de Quay in 1896. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Dit artikel verscheen eerder in ons wetenschappelijk tijdschrift Silva en is geschreven door Nancy van den Eijnde. Ze is beheerder beeld en geluid bij Erfgoed ’s-Hertogenbosch en studeerde Cultureel Erfgoed en Archivistiek aan de Reinwardt Academie in Amsterdam.
