Grafzerk in oude vloer Sint-Cathrienkerk
Bij werkzaamheden in de Sint-Cathrienkerk is bij het verwijderen van een houten podium een oude vloer gevonden. Onder het podium ontbrak een gedeelte van de hardstenen vloer en bevond zich een oudere vloer. Deze vloer bestond uit hergebruikte bakstenen en een gedeelte van een hardstenen grafzerk.
Oorspronkelijke kerk
De zerk is ongetwijfeld afkomstig uit de oorspronkelijke kerk van het Kruisbroedersklooster dat zich in 1470 op deze plaats vestigde. Van de deze kerk resteert op dit moment nog het koorgedeelte. Het oorspronkelijke kerkgebouw heeft gefunctioneerd tot 1629.
Na de inname van ’s-Hertogenbosch door de Staatse troepen in datzelfde jaar is de katholieke eredienst verboden. De kerk ging daarom op dat moment over in protestantse handen en werd nog in de 17de eeuw in gebruik genomen als paardenstal en opslagruimte.
Oosterse uitstraling
Nadat in de Napoleontische tijd de katholieken hun kerken weer terugkregen, werd deze kerk aan het Kruisbroedershof tussen 1842 en 1844 verbouwd. Architect Jan Stuyt veranderde de kerk in een Byzantijnse centraalbouw kerk, waarbij de enorme koepel de kerk een bijzondere oosterse uitstraling heeft gegeven. Het oorspronkelijke koorgedeelte is opgenomen in de kerk van Stuyt, die in 1917 opgeleverd is.
De Sint-Cathrienkerk in 1988. Bekijk op Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Grafzerk
Bijzonder is dat de huidige beheerder van de kerk, Hans Rijkers, aangaf dat er ook nog delen van een grafzerk in de vloer van een andere ruimte aanwezig waren. Het blijkt dat dit fragment hoort bij de zerk die aangetroffen is onder het houten podium.
De oorspronkelijk rechthoekige zerk bestaat uit een groot middenveld met daaromheen een tekstband. Het grootste gedeelte van het middenveld wordt ingenomen door het wapen dat aan een helm hangt, waarbij vooral de weelderige dekkleden opvallen. Het helmteken is niet goed herkenbaar. De zerk heeft een tekstband die op de hoeken wordt onderbroken door vierpassen waarin zich wapenschilden in reliëf bevinden. De randtekst is slechts voor een deel bewaard gebleven.
De twee gevonden fragmenten van de zerk. Onder het deel dat ontdekt is onder het podium, boven het deel dat zich in een (niet toegankelijke) ruimte achterin het koor in de huidige vloer bevindt.
Een fragment van de zerk is goed zichtbaar in de vloer van de Sint-Cathrienkerk.
Wie zijn hier begraven?
Helaas is het randschrift op de grafzerk niet volledig bewaard. Maar door publicaties van Van Sasse van Ysselt (1910) en Bloys van Treslong Prins (1924), die beiden teruggaan op het handschrift van onze stadshistorieschrijver J.H. van Heurn uit ca. 1776, is de gehele tekst bekend. Uit bovenstaande bronnen is de tekst op de steen als volgt te reconstrueren:
[Hier leyt begraeven Jonker Jan van Gerwen die sterf int ja]er M CCCCC ende IIII de[n 19 October] ende Joffrau Gheertruyt syn huy[svrou, die ste]rf int Jaer M [CCCCC XX V I den 24 September]
De kwartierwapens in de vier hoeken waren respectievelijk van de families ‘Van Gerwen’, ‘Heynden’, ‘Roesmont’ en ‘Vucht’.
Centraal is het wapen van de familie Van Gerwen afgebeeld: In zilver drie dwarsbalken van sabel (zwart) en een vrijkwartier in blauw (azuur) beladen met een molenijzer van goud. Zoals vaker gebeurde, is het wapen op de grafzerk in spiegelbeeld weergegeven. Wapentekeningen in de Collectie van het BHIC (o.a. in het wapenboek van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap) geven een goed beeld van het wapen van de familie Van Gerwen.
Het wapen van de familie familie Van Gerwen. Bron: BHIC, Collectie Aanwinsten, nr. 139.
De grafzerk dateert dus uit de periode 1504-1526, de oudste fase van de kerk van het Kruisbroedersklooster. Vermoedelijk is de kerk rond 1544 vergroot. In 1910 was de zerk al aan het oog onttrokken. Van Sasse ging er van uit dat deze na 1641 was verwijderd uit de kerk. Helaas is op een deel van de zerk in het koor een bakstenen trap en een aantal tegels gemetseld.
De zerk bedekte ooit het graf van Jan Dirksz. van Gerwen en Geertrui [Heynden?]. Jan was een zoon van Dirk Jansz. van Gerwen uit diens eerste huwelijk met Beatrix Roesmont. Dat verklaart de kwartierwapens in de hoeken van de zerk.
Laatste vraag
Er blijft nog één vraag over: wat doet deze zerk in zo’n onregelmatig gelegde vloer onder het podium? De vloer met de grafzerk bevindt zich direct onder de huidige vloer. Omdat de grafzerk in 1910 niet meer zichtbaar was, mogen we aannemen dat de huidige vloer voor die tijd gelegd is, mede om het feit dat er machinale bakstenen in verwerkt zijn. Mogelijk is het een ruwe werkvloer die gebruikt is tijdens de bouw.
