Het huis 'Melanen', voorganger van het Huis van Bosch
Op de Bossche Markt is in 2021 het voormalige familieatelier en woonhuis van Jheronimus Bosch gerestaureerd. Dit vijftiende-eeuwse huis herbergt ook aanzienlijke resten van een ouder en veel groter huis op die plek, zo blijkt uit het bouwhistorisch en archeologisch onderzoek. Dit oudere huis zijn we ook al tegengekomen bij het onderzoek ter plaatse van de twee ingestorte buurpanden.
Reconstructie van de gevelwand aan de Markt tussen de Hinthamerstraat en de Kerkstraat, voor het instorten van de twee hoekpanden. Voordat de drie linker huizen in de middeleeuwen werden gebouwd, stond daar één groot stenen huis, Melanen genaamd.
Een interessante naam: Melanen (Milaan)
De vroegst bekende huisnaam van het grote pand op de hoek van de Markt en de Hinthamerstraat is 'Melanen'. Melanen is de oude benaming van de Noord-Italiaanse stad Milaan. Het doet vermoeden dat de onbekende naamgever van het huis een relatie heeft gehad met de stad Milaan, de hoofdstad van Lombardije.
Het is uit historische bronnen bekend dat omstreeks 1282 een aantal Lombarden zich vestigden in de stad. Deze in steenrijke Lombardische families geboren immigranten kwamen hier met het doel om in Vlaanderen en Brabant filialen van de familiebedrijven te stichten. In feite waren het wat we nu bankiers, of financierders zouden noemen.
De Bossche Lombarden waren rijk en machtig en leenden zelfs aanzienlijke bedragen aan hertog Jan I van Brabant en de bisschop van Utrecht. Eén van de families die zich aan het einde van de dertiende eeuw in de stad vestigde was die van Manfred(o) de Mirabello, afkomstig uit Mirabello Monferrato, niet ver van Milaan. Juist deze familie blijkt in het begin van de veertiende eeuw een huis aan de Bossche Markt in bezit te hebben gehad. Hopelijk kan nader archiefonderzoek de link tussen de naam Melanen en deze familie bevestigen.
Kelderkaart van het huizenblok met in rood de muren van het huis Melanen. Geheel rechts de eerste stadsmuur en de Leuvense poort.
Muren in 'Vlaams verband'
Het huis Melanen besloeg de oppervlakte van de drie smalle huizen op de hoek van de Markt en de Hinthamerstraat. Als gevolg van de instorting in 2016 werden de twee huizen op de hoek uitvoerig bouwhistorisch onderzocht.
In de naastgelegen Kleine Winst (of toekomstig 'Huis van Bosch') werd in het kader van de restauratie onderzoek uitgevoerd. In de kelders van de huizen werden rondom de muren van het grote bakstenen huis gevonden. Deze muren zijn gemetseld in zogenaamd 'Vlaams verband'.
Het Vlaams verband is het oudste metselverband dat we in de stad terug vinden. Ook de dichtbij gelegen eerste stadsmuur en de Leuvense poort zijn in Vlaams verband gemetseld; zo ook de Moriaan en het dertiende-eeuwse deel van de toren van de Sint-Jan. Na 1300 komt dit metselverband niet meer voor en de muren van het huis Melanen dateren dan ook uit het einde van de dertiende eeuw.
Een stukje van de dertiende-eeuwse muur in Vlaams verband, tevoorschijn gekomen onder de keldervloer van het hoekpand.
Een houten zoldering
De grote kelder onder het huis Melanen had geen gewelven maar een bijzondere houten balklaag, waarvan een deel nog steeds is bewaard. Een dergelijke, zeer vergelijkbare kelderzoldering vinden we nu nog steeds in het huis de Moriaan, ook aan de Markt. Net zoals in de Moriaan werd de balklaag ondersteund door gemetselde kolommen, waarvan de fundering bij het archeologisch onderzoek is aangetroffen.
Een van de zware eikenhouten balken blijkt uit een boom vervaardigd die omstreeks 1269 is geveld. Dit is nauwkeurig af te leiden uit het jaarring-onderzoek van het hout. Het eikenhout zal binnen enkele jaren daarna zijn verwerkt, dus past de datering van de balklaag, einde dertiende eeuw, goed bij die van het muurwerk. Aan de achterzijde was een kleine uitbouw, waar wel een stenen gewelf was. In de uitbouw, onder de keldervloer, zit de beerput van het huis
Een deel van de houten zoldering uit de dertiende eeuw in de kelder van het huis. In de toekomst zichtbaar voor publiek.
Reconstructie van de kelderverdieping van het huis Melanen, met de houten zoldering die op twee kolommen rust. Rechts is de uitbouw met een stenen gewelf te zien.
Een lemen vloer
Boven op de balklaag van de kelder werd, onder de winkelvloer, een bijzondere lemen vloer terug gevonden. Op de vloerplanken was een pakket van drie centimeter leem gesmeerd. Dit soort lemen vloeren worden vaak bij archeologisch onderzoek in de bodem gevonden, maar zelden op een houten balklaag. De opbouw van de lemen vloer was vrijwel identiek aan de vloer die vijftig jaar geleden op de kelderbalklaag in de Moriaan werd aangetroffen.
Boven op de kelderbalklaag zijn de resten van een lemen vloer terug gevonden. Hier boven op werd later nog een houten plankenvloer gelegd.
Werkzaamheden in Huis van Bosch
Was het huis Melanen een stadskasteel?
De grote stenen huizen rond de Markt worden vaak stadskastelen genoemd. Vaak hadden deze huizen torentjes, kantelen en schietspleten, zoals bij het huis de Moriaan nog zichtbaar is.
Die torentjes en kantelen waren er meer voor de sier en voor het aanzien, dan dat ze daadwerkelijk een functie hadden voor de verdediging van het huis. De term ‘stadskasteel’ is dan ook een beetje verwarrend. Melanen was een huis dat zich kon meten met de bekendere grote huizen rond de Markt en zou je om die reden to de stadskastelen kunnen rekenen.
Vermoedelijk werd het grote huis al in de veertiende eeuw opgedeeld in drie huizen. Na de stadsbrand van 1419 werden er drie afzonderlijke huizen herbouwd. Eén daarvan wordt nu het Huis van Bosch.
Kaartje van de oudste stadskern met stadsmuur, met in rood aangegeven de ‘stadskastelen’ rond de Markt.
