Opvallende bevindingen na onderzoek Pieckepoort

In de zomer van 2016 is archeologisch onderzoek uitgevoerd naar de Pieckepoort op het Wilhelminaplein. Vanwege de grote publieke belangstelling voor de poort hebben we dit onderzoek uitgevoerd als publieksopgraving. Dit wil zeggen dat vrijwilligers meehielpen met de opgraving. Ook was de opgraving te volgen via een webcam en via uitzichtpunten. Dit hebben we gevonden.

Waar stond de Pieckepoort?

Het onderzoeksgebied ligt aan de zuidwestrand van het historische centrum op het Wilhelminaplein. Het terrein is tegenwoordig in gebruik als plantsoen (gras) te midden van het wegennet (afb. 1). Op de plattegrond uit 1545 (afb. 2) is te zien waar de poort stond ten opzichte van de oude stad. De poort bevond zich bij de gele cirkel.

Afb. 1 Het Wilheminaplein richting het zuiden.

Afb. 2 De plattegrond van Jacob van Deventer uit 1545, met daarop aangegeven het onderzoeksgebied (gele cirkel), de eerste stadsmuur (blauw) en de tweede stadsmuur (rood).

De naam van de poort

De Pieckepoort vormde de belangrijkste toegang van de stad vanuit het zuiden, uit de richting van Vught. De Pieckepoort wordt daarom ook soms de Vughterpoort genoemd. De naam Pieckepoort komt al in 1399 voor in stadsrekeningen. De herkomst van de naam is onduidelijk. Misschien heeft een familie Picke of Piecke in de buurt van de poort gewoond. Ook is het mogelijk dat de naam verwees naar de torens of ‘pieken’ van de poort.

Afb. 3 De Pieckepoort op een vermoedelijke Spaanse legerkaart. Datering 1604.

Een imposante uitstraling

Met zijn zeven torenspitsen was de poort de fraaiste van de stad ’s-Hertogenbosch geworden, maar ook één van de rijkst uitgevoerde poorten in de Nederlanden. Deze situatie is bekend van een tekening door Anthonis van den Wijngaerde uit circa 1550 (afb. 4). De poort met haar hoge torens had niet alleen een defensieve functie. De torens waren ook bewust zo hoog en imposant uitgevoerd zodat ze bijdroegen aan de uitstraling en het prestige van de stad. De Pieckepoort was namelijk de belangrijkste poort van de stad en hier passeerde het meeste verkeer.

Afb. 4 De toegangsweg vanuit het zuiden met de Pieckepoort duidelijk zichtbaar in de stadsmuur. Tekening van Anthonis van Wijngaerde uit circa 1550.

Beschadigde poort

Tijdens het beleg door prins Frederik Hendrik in 1629 werd de poort zwaar beschadigd. Door beschietingen werden alle kappen, torenspitsen en grote delen van de torens vernield. Van de poort was weinig meer over. Pas na ongeveer honderd jaar werd de schade hersteld. Hierbij verdwenen de voorpoort met de zijmuren, de zeven torens en het hoge dak. Alleen de vier torens van de oudste middeleeuwse bouwfase bleven staan in verlaagde vorm en werden voorzien van een eenvoudig dak (afb. 5 en 6). Deze situatie bleef zo tot in de 19^de eeuw. Omdat s’-Hertogenbosch in 1874 zijn status als militaire vesting verloor werden plannen gemaakt om de stadspoorten te slopen. Zo werden in 1891 de laatste resten van de eens zo imposante Pieckepoort afgebroken.

Afb. 5 Foto van de Vughterpoort aan de veldzijde, circa 1890. (Bekijk op Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch)

Afb. 6 Foto van de Vughterpoort aan de stadszijde, circa 1890. (Bekijk op Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch)

Nieuwe inzichten door het onderzoek

Het onderzoek van de Pieckepoort heeft geleid tot verrassende resultaten. Vóór het onderzoek werd gedacht dat de oudste fase van de poort bestond uit vier hoektorens met twee hoge torens aan de veldzijde en twee lagere torens aan de stadszijde, met daartussen een poortdoorgang. Nu blijkt de eerste fase te bestaan uit twee hoofdtorens met daarvoor een voorpoort met waterdoorlaat met op de kop daarvan twee kleine ronde torens (zie verschil afb. 8 en 9). Op grond van afmetingen van de gebruikte bakstenen kan de bouw van de poort in het laatste kwart van de veertiende eeuw worden gedateerd. Dit komt overeen met de vroegste historische vermeldingen. Op de vier gekleurde plattegronden hieronder kan je duidelijk zien hoe de Pieckepoort zich heeft ontwikkeld door de eeuwen heen.

Afb. 8 Plattegrond van de Vughterpoort voor de sloop in 1891 (Bekijk op Beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch)

Afb. 9 De uitgegraven structuur van de Pieckepoort. Hier is duidelijk te zien dat deze afwijkt van de plattegrond van 1891 (afb. 8).

Nieuwe toegangspoort

Bij de herinrichting van het Wilhelminaplein in 2021 keren de Pieckepoort en oude stadswal met groene en culturele elementen. Elf bomen en meer dan honderd haagplanten visualiseren samen de oude stadspoort. Als herinnering zijn de oude vestingmuren deels weer opgemetseld. Ook zijn de aarden wallen deels teruggebracht. Nog altijd is dit dé toegangspoort vanuit het zuiden naar de stad en andersom. We behouden het gevoel dat je binnenkomt in de middeleeuwse binnenstad.

Ontwerptekening Wilhelminaplein