Petra Janssen

Van niets iets maken

Men neme een oude fabriek vol met veevoer, een terrein waar niets gebeurt en waar het qua sfeer altijd lijkt te regenen – en je hebt Petra Janssen enthousiast. Op haar nachtkastje ligt namelijk een bril die alleen maar kansen en mogelijkheden ziet. Er is niets zo mooi als van niets iets maken. En het fijne van die glazen voor haar ogen: die filteren alle bestuurlijke nonsens en ellendige procedures. Moet ook wel, want Petra’s ambities zijn hoog. Ze maken de stad en de Spoorzone een stuk interessanter.

Petra Janssen gefotografeerd door Pippilotta Yerna

Terug in de tijd. We spreken over 2015. Het jaar waarin de toenmalige burgemeester Rombouts Studio Boot benadert met de vraag of ze iets kan betekenen voor ’s-Hertogenbosch. Boot is de ontwerpstudio van vormgevers Edwin Vollebergh en Petra Janssen. Een paar jaar eerder heeft het tweetal met groot succes het Huttenfestival ‘De Vlek’ georganiseerd in de Tilburgse Spoorzone. Daar werd samen met bevriende bouwers, designers, kunstenaars en ondernemers in tien dagen een compleet dorp gebouwd. Het succesvolle festival vond plaats in misschien wel het meest desolate stukje Tilburg. En ’s-Hertogenbosch had precies zo’n gebied.

Petra: “Toen Rombouts ons dit vroeg, zijn we na gaan denken over de spoorzone in Den Bosch. De tijdelijkheid in Tilburg sprak ons aan. Maar tien dagen zou voor Den Bosch te kort zijn. Zeker als we dit gebied serieus mee wilden ontwikkelen. We schreven een plan voor een project van tien jaar. Er waren meer mensen die dat deden. Uiteindelijk mochten De Conceptenbouwers, De Verkadefabriek en wij de plannen uitrollen. We moesten dat in gezamenlijkheid doen. Over veel dingen verschilden we van mening, maar de verdeling van de fabriek waar Koudijs/De Heus zat, was meteen duidelijk. De Conceptenbouwers wilden de Mengfabriek die al een monumentenstatus had, De Verkade wilde de Kaaihallen en wij kozen het gebouw zonder status. Het industriële erfgoed dat op de nominatie stond voor de sloop vonden wij verreweg het interessantst. En de andere twee partijen helemaal niet, dus dat kwam mooi uit.”

Verhalen toevoegen

Toen Petra en Edwin het gebouw betrokken, moest er wel nog een hele hoop gebeuren. “De fabriek zat nog vol met veevoer. Niks was schoon of veilig. Schep voor schep hebben we alles moeten afvoeren, leeghalen en ontmantelen. Onze credo was: van niets iets maken. En dat is wat we hier sinds het begin doen. De gemeente heeft ons tien jaar gegeven om hier het experiment aan te gaan. Omdat deze plek nog geen herbestemming had, kregen wij de kans om nieuwe verhalen toe te voegen.”

Het Werkwarenhuis in de oude mengvoederfabriek. Lees meer over de geschiedenis van deze fabriek.

En die nieuwe verhalen worden toegevoegd door Stichting Werkwarenhuis en Stichting Social Label. Inmiddels is de betrokkenheid groot. Veel mensen helpen mee. Harde kern: Petra, Edwin en Simone Kramer. “Het Werkwarenhuis is een culturele ontmoetingsplek waar makers, publiek en ontwerpers elkaar uitdagen en van elkaar leren. Via kunst en cultuur worden ideeën en mensen samengebracht. Dit is een aanvulling op de stad: iets wat er in Den Bosch nog niet was, trekt nu duizenden bezoekers per week. Een hotspot waar Bosschenaren en bezoekers elkaar ontmoeten.”

“Bij Social Label werken designers en sociale werkplaatsen samen aan bijzondere producten. Het laat zien dat iedereen in onze samenleving mee mag doen en dat er mooie dingen ontstaan wanneer je mensen de kans geeft zich op hun eigen tempo te ontwikkelen. Het lab waarin dit allemaal samenkomt, is drie jaar geleden geopend door de koningin. Niet gek voor een pand dat ooit op de lijst stond voor de sloop.”

Alles is ontworpen op basis van wat er al was. Zo zit de horeca op de plek van de vroegere werkplaats. Dat zie je nog terug in de bar: die is gemaakt van de oude werkbanken. En in de ruimte van Social Label zie je de silo’s en de enorme machinale sprinklerinstallatie nog staan. Hier is zoveel mogelijk hergebruikt. “Dat vinden we heel belangrijk. Het verleden komt zo terug in het interieur en krijgt net als het pand zelf een herbestemming.”

Niet gemakkelijk

Wie goed heeft opgelet, ziet dat Petra geen aannemer of erfgoedspecialist is. Hier is heel veel voor het eerst gedaan. “Ja hoor, eigenlijk bijna alles. Ik heb hier van alles moeten doen wat ik nog nooit eerder had gedaan. Wat wij doen is design doing in plaats van design thinking. Simpeler gezegd: we maken niet alleen concepten en ouwehoeren ook niet de hele dag. Alles wat je wil veranderen, moet je zichtbaar maken. En dat kan alleen door dingen gewoon te doen.”

Dat dit lang niet altijd gemakkelijk is, laat de afgelopen coronaperiode zien. Alles lag compleet stil, ook op de Tramkade. “We hadden veel personeel in dienst. Dat is een enorme verantwoordelijkheid en de lockdowns waren heel heftig. We zijn daarom overgegaan naar een ander systeem. We laten jonge mensen nu hun eigen nieuwe modellen verzinnen en maken ze daar zelf verantwoordelijk voor. Zo hebben we een jongen die pizza’s bakt in het weekend en zijn eigen boekhouding voert. We begeleiden hem natuurlijk waar nodig, maar maken hem ook zelf verantwoordelijk. De eerste vijf jaar waren we voor iedereen aan het zorgen, dat doen we nu weer. Er staat nu een hele leuke generatie op. Veel twintigers willen weer gewoon met hun handen werken. We hebben ook de nodige schooluitvallers. Bij ons gaat het erom dat je meedoet en je afspraken nakomt.”

Omgang met erfgoed

Petra is ervan overtuigd: als zij niets met het gebied gedaan hadden, dan had niemand de waarde ervan ingezien, zoals ze dat nu wel doen. “We wilden het industriële erfgoed behouden. Onze insteek aan het begin was: we maken een monument voor de toekomst. Dit pand heeft echt een internationale uitstraling.

De passerelle, waar vroeger de vrachtwagens onder de graansilo’s werden gereden, is een wonderlijke constructie. In grote Europese steden heb je meer van dit soort overkappingen, maar in Den Bosch hadden we die niet. Dit is de enige en geeft het hele gebouw een zekere grandeur. Wij hebben er nu het terras van gemaakt.”

Petra met een posterontwerp dat haar werk goed vertegenwoordigd. Gefotografeerd door Pippilotta Yerna.

In 2025 zullen Petra en Edwin weer vertrekken. Dan zijn de tien jaar voorbij. In de plannen die de Gemeente ’s-Hertogenbosch gemaakt heeft, zie je om het gebied van de Tramkade een stippellijn. Die lijn wordt in de legenda verklaard: een creatieve haven. Over sloop wordt door niemand weer gedacht. Petra: “We hopen dat we het stokje door kunnen geven aan de jonge generatie. Ik ben nu al supertrots. We hebben veel bereikt, maar zijn pas halverwege De dromen kunnen nog groter worden. En de kansen liggen er, maar je moet er wel hard voor werken. Dit is een kwestie van volhouden en visie hebben. Een vrijplaats maken is een hele leuke uitdaging, maar je doet het nooit alleen.