Restauratie Huis van Bosch
Het huis aan de markt waar Jheronimus Bosch woonde en werkte blijft verrassen. Er is al veel onderzoek naar gedaan, maar tijdens de ‘bouwhistorische’ restauratie van het pand in 2021 werd nog eens extra duidelijk hoe bijzonder het is dat het huis er nog steeds staat. De constructie was namelijk in erg slechte staat met veel rotte balken. Toch is geprobeerd het pand te herstellen en tegelijk zoveel mogelijk oorspronkelijk materiaal te behouden op zodanige wijze dat de oude balklagen en grote delen van de houten kap na de restauratie weer jaren mee kunnen.
De kopse kant van de gevel. Aan de voorzijde van de gevel wordt een kleurenonderzoek uitgevoerd. Achter de gevel wordt gewerkt aan de restauratie van de kapconstructie.
Restauratie kapconstructie
De kapconstructie van het dak is gemaakt van eikenhout. De kapspanten die voor het dak zijn gebruikt komen uit 1463. Door kleine boorgaten te maken en de jaarringen te onderzoeken, weten we hoe oud het hout precies is. Deze oude kap van het Huis van Bosch blijft behouden. De dunne balkjes die van de dakvoet tot de nok lopen heten ‘sporen’ en zijn gemaakt van dennenhout. Veel van deze sporen zien er na al die jaren nog goed uit. Ontbrekende sporen worden bijgemaakt.
Vervangen van de voet van het spantbeen
Veel oude sporen kunnen behouden blijven
De hele historische dakconstructie is tijdelijk opgetild met behulp van een krik om zo de onderkanten van alle spantbenen te kunnen vervangen. De spantbenen zijn de diagonale onderdelen van een dakspant die de draagconstructie van het dak, de dekbalk, ondersteunen. Alle voeten van de spantbenen en de balkkoppen waren rot. Met oud eikenhout worden er nieuwe delen aan gezet. Dit noem je ‘aanscherven’. Aanscherven is een historische hersteltechniek van hout, waarbij je het oude hout verlengt met een zogenaamd ‘scherfstuk’ en weer in de juiste vorm brengt.
Het ‘aanscherven’ van de spantbenen
Door op deze manier te werken kunnen er toch grote delen van het historische spant voor de toekomst behouden blijven. Nadat het spant is hersteld wordt het dak vanaf de buitenzijde geïsoleerd. De oude sporen en het spant blijven dus zichtbaar. Nadat het dak is geïsoleerd worden de oorspronkelijke dakpannen gebruikt om het dak weer dicht te maken.
Oude bakstenen
De oude muur in het achterhuis is gedeeltelijk opnieuw opgemetseld met de oorspronkelijke stenen. De mortel waarmee de stenen worden gemetseld is gemaakt na een zorgvuldige mortelanalyse. Met deze methode bepaal je de samenstelling van de oude mortel.
De uitkomst van het onderzoek dient als basis voor een duplicaat van de historische mortel. De samenstelling van de oude kalkvoegen moet namelijk zoveel mogelijk overeenkomen met de oorspronkelijke voeg. Niet alleen vanuit cosmetisch oogpunt, maar ook om ervoor te zorgen dat de samenstelling van de mortel in balans is met de structuur van de oude bakstenen. Hierdoor vermindert het risico op barsten en scheuren. De juiste samenstelling van de mortel helpt het evenwicht in de vochthuishouding tussen de mortel en het metselwerk te behouden.
Restauratie van de oude muur in het achterhuis
Kelder
Het plafond in de kelder is heel oud. Deze 13e eeuwse balklaag is zoveel mogelijk met oud hout gerestaureerd. Bijzonder detail: een aantal ontbrekende balken zijn vervangen door oude balken uit het ingestorte ‘Pearl-pand’. Dit pand stond naast het Huis van Bosch en stortte in 2016 in. Een aantal historische balken heeft nu in het Huis van Bosch een tweede leven gekregen.
De lemen vloer die ooit op deze oude balklaag lag en onder verschillende andere vloeren tevoorschijn kwam blijft straks deels zichtbaar. Op de begane grond wordt een nieuwe vloer gelegd, waarvan een deel uit glas bestaat. Hierdoor kun je straks vanuit de kelder de 13e eeuwse vloer van onderaf zien en op de begane grond een deel van dezelfde oude vloer van bovenaf.
Restauratie van het balkenplafond met o.a. oude balken uit het ingestorte Pearl-pand
Kleuronderzoek
Tijdens de restauratie wordt niet alleen onderzocht hoe oud het hout is en hoeveel zand en kalk er precies vroeger in de metselmortel werd gestopt. Ook de verschillende verflagen vertellen een eigen verhaal. Ze geven de bouwhistorici en de architect inzicht in de verschillende stijlperioden door de eeuwen heen.
Om te kunnen bepalen welke kleuren verf er door de jaren heen zijn toegepast wordt er een kleurhistorisch onderzoek verricht. De dakgoot, de kozijnen, de deuren, alle onderdelen waar kleur op zit zijn onderzocht. Voor dit onderzoek zijn ‘kleurtrapjes’ gemaakt. Dit betekent dat er op alle delen waar een verflaag op zit een klein vlakje van 1 cm2 van de verflaag is weggekrabt met een scalpel. De volgende cm2 wordt het volgende laagje verf weggekrabt enzovoort. Zo ontstaat er als het ware een trapje van verflagen die op het object hebben gezeten.
Kleuronderzoeken op de gevel en op een balk d.m.v. een ‘kleurtrapje’
En soms kom je tijdens de restauratie nog veel meer bijzonders tegen. Zoals bijvoorbeeld de geveltekst uit ca. 1880 die tevoorschijn kwam onder alle verflagen. Lees hier meer over de vondst van de 140 jaar oude geveltekst.
Uitgangspunt bij de restauratie van het Huis van Bosch is om zoveel mogelijk bouwhistorische details te behouden. Dit vraagt aandacht, kennis van materialen en flexibiliteit tijdens het restauratieproces. Zodat ook de bijzondere ontdekkingen die tijdens het werk nog worden gedaan zoveel mogelijk behouden kunnen blijven. En waardoor we steeds meer te weten komen over de rijke historie van onze Bossche binnenstad.
