Een praalgraf met een contract

De Opstand in de Nederlanden was nog maar net ten einde toen de graaf van Bokhoven de Antwerpse beeldhouwer Artus Quellinus de opdracht gaf om een kunstwerk te ontwerpen. En niet zomaar een kunstwerk.

De graaf vroeg specifiek om een marmeren praalgraf dat omgerekend naar huidige maatstaven ruim 200.000 euro mocht kosten. Hij stelde bovendien samen met de kunstenaar een zeldzaam contract op. Wat maakt juist dit archiefstuk en kunstwerk zo bijzonder?

Prijzig graf

Het geïllustreerde contract is als het ware een geschreven ‘gentlemen’s agreement’, want aan het stuk zijn geen namen van getuigen of zegels toegevoegd. Deze privéovereenkomst maakt het contract vrij zeldzaam. Al helemaal gezien de enorme som geld waarover de heren afspraken maakten. Dit bedrag is vermoedelijk zo hoog, omdat Quellinus het kunstwerk binnen een jaar moest afronden. Dit had te maken met de gravin.

Van Immerseel en Quellinus ondertekenden het contract op 20 juni 1649 in het kasteel van de graaf in Loon op Zand. Dit was in die tijd onderdeel van het hertogdom Brabant. Het kunstwerk waarover het contract gaat, moest een grafmonument worden voor de graaf en zijn vrouw Helena de Montmorency. Zij was een jaar eerder al overleden. De graaf van Bokhoven wilde zijn vrouw dus graag binnen een jaar in het praalgraf kunnen begraven.

Het praalgraf in Bokhoven

Wit, rood en zwart marmer

In het contract lezen we dat de heren afspraken maakten over de afmetingen, de kleuren en het materiaal van het graf: wit, zwart en rood marmer. Het stuk is bovendien geïllustreerd met een eerste ontwerptekening.

Ook zien we dat de graaf van Bokhoven het grafmonument wilde plaatsen in Antwerpen. Maar dat is nooit gebeurd. Hij heeft zich later waarschijnlijk bedacht. Aan het einde van de Opstand was het nog steeds erg onrustig in het zuiden van de Nederlanden. De graaf dacht mogelijk dat dit dure kunstwerk veiliger was in een rustige uithoek van Brabant.

Het praalgraf is geplaatst in de Heilige Antonius Abt kerk in Bokhoven, waar het nog altijd het topstuk is van de parochie. Het bijzondere contract is ook eigendom van de Parochie Bokhoven. Erfgoed ‘s-Hertogenbosch, heeft het stuk in bewaring.

Transcriptie van de tekst op het contract

Op h[uijden. dato onders[taend]] heeft Sijne Genaede mijn heere Engel[bert van] Immerselle Graeve van Bochoven en des h. Roomsch Rijcx etc aenbesteedt aen Sr. Artus Quellino gelijck [den selven] Quellinus heeft aenveert ende aengenomen [te maecken] ende te stellen inde PP Predicheeren kercke tot Antwerpen eene tombe naer vuijtwijsen Ende volghens den voetmaet vande hoochde, breydde, ende le[ng]de hier onder ghestelt: de materiaelen sullen wesen van marber te weten het ghene hier int wit staet van witten marber, het swart van swarten, ende het roodt van rooden marber; Soo sal oock den selven Quellinus gehouden sijn te  maecken dat de [voor]s. tombe volcomentlijck ende effectivelijck ghestelt op haer behoorlijcke plaetse ten vuijtersten ende ten langsten binnen een Jaer naer dato deser Voor al het wel[gem(elte)] te weten soo van materiaelen, maecken ende stellen welghemelte Sijne Genaede sal betaelen aenden selven Quelline de somme van duijsent pattacons. des Toorcon is dese bij Sijne Genaede ende voorn[oemde] Sr. Quellino onderteeckent op den Casteele van Loon den 20. Junij 1649. Is oock mede bespreeck ende conditio dat voorn[oemde] Tombe vijff voeten breet moet wesen. Oorconden als boven.

E d’Ymerselle Graeff van Bonchove
Artus Quellien
 

Vlaamse Barok

De man achter het praalgraf, Artus Quellinus, was een geboren en getogen Antwerpenaar. Hierdoor had de barokke kunst van Peter Paul Rubens (1577-1640) grote invloed op zijn werk. Op het moment dat hij de opdracht kreeg voor het grafmonument woonde Quellinus tijdelijk in Amsterdam. Daar was hij verantwoordelijk voor de beeldhouwkunst in het nieuwe stadhuis, het huidige Paleis op de Dam.

De graaf en gravin van Bokhoven zijn op het praalgraf afgebeeld alsof ze verkeren in een diepe slaap. Graaf Van Immerseel wilde niet dat het kunstwerk de diepe ernst van de dood zou weergeven. Het moest levensvreugde uitbeelden. Op het kunstwerk zijn dus geen skeletten, schedels of tekenen van het hiernamaals te vinden. De graaf vroeg om symbolen die moed, trouw en Christus weerspiegelden: een leeuw, een kleine hond en een griffioen. 

De graaf en gravin zijn afgebeeld in diepe slaap

De griffioen op het praalgraf