Zuid en de Gestelse buurt
In het zuidelijke deel van 's-Hertogenbosch huist een bijzonder stukje geschiedenis. Na de Tweede Wereldoorlog ondergaat Nederland grote veranderingen. Veel steden zijn beschadigd en moeten worden herbouwd. Nieuwe wijken, zoals Zuid in 's-Hertogenbosch, worden gecreëerd als onderdeel van het herstel. Deze wijken spelen een belangrijke rol in de wederopbouw van het land en Zuid wordt daarom benoemd tot één van de dertig wederopbouwgebieden van nationaal belang.
Burgemeester H. Loeff geeft uitleg over het 'Plan Zuid' op 24 juni 1949. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Wederopbouwgebieden
De focus in de periode na de Tweede Wereldoorlog ligt op het herstel van oorlogsschade en het bouwen van nieuwe woonwijken. De 'wijkgedachte' staat centraal, waarbij de nadruk ligt op het creëren van gemeenschapsgevoel en sociale verbinding binnen de wijken. Licht, lucht en ruimte zijn belangrijke begrippen in deze periode, wat resulteert in groene en open wijkinrichtingen met veel aandacht voor het verkeer. De naoorlogse wederopbouw is een tijd van optimisme en vernieuwing, waarin steden en dorpen herrijzen uit het puin en een nieuwe toekomst tegemoet gaan.
Uitbreidingsplannen voor Zuid 's-Hertogenbosch © Den Bosch Plan Zuid/De Pettelaar; Toonbeeld van de wederopbouw, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
“ Plan Zuid: technisch wonder. Iedere Bosschenaar bouwt mee. ”
Provinciale Noord-Brabantsche Courant, 25 juni 1949
De gemaakte Zuiderplas
De plannen voor woningbouw ten zuiden van de oude binnenstad van 's-Hertogenbosch ontstaan al in 1937, wanneer stedenbouwkundige Pieter Verhagen een plan ontwikkelt voor de uitbreiding van de stad. Door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog belanden deze plannen onderaan de stapel. Na de oorlog was er grote woningnood in Nederland. In 1947 zijn er in ‘s-Hertogenbosch 2500 woningen nodig. ‘Plan Zuid’ wordt uit de stapel plannen gevist en ‘s-Hertogenbosch start de Zuidelijke uitbreiding. Met een zandverhoging wordt het gebied, waar Zuid nu ligt, aangepast. Hierdoor ontstaat de Zuiderplas en worden de lijnen van de Pettelaarse Schans zichtbaar.
Door baggerwerkzaamheden ontstond de Zuiderplas. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
Bossche School
De wijk Zuid ontstaat in twee fasen, met Zuid I in de jaren 1950-1960 en Zuid II tussen 1960-1975. Zuid kenmerkt zich door verschillende bouwstijlen, bijvoorbeeld de traditionele Bossche School. Zuid I strekt zich uit ten westen/noorden van de Zuiderparkweg en wordt begrensd door de Adriaan Poirterssingel in het oosten. In Zuid I heeft de Bossche School de overhand. Deze stroming komt tot stand door de inzet van de benedictijn Hans van der Laan en zijn broer Nico. Zij combineren simpele vormen met aandacht op het aardse, simpele karakter van een gebouw. Dit gaat in tegen de meer moderne stromen uit die tijd. De aandacht ligt dus niet op het ‘handige’ maar eerder op de ‘betekenis’ van de vorm. Beton, baksteen en hout staan centraal binnen de Bossche School. Dit is dan ook duidelijk terug te zien in het oudste deel van Zuid.
Huis in Bossche Schoolstijl aan de Zuiderparkweg. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
De Zuiderpassage
Het modernere idee voor Zuid II tekent een verschil met het oudere deel. De lange Noord-Zuid georiënteerde gebouwen en de nieuwe portiekflats tonen dit verschil. Dit deel van de wijk maakt geen gebruik meer van de Bossche school en is tot stand gekomen tussen 1960 en 1975. De buurt wordt ruim opgezet met veel groen en verschillende soorten woningen, verschillend van gestapelde meergezinswoningen tot vrijstaande huizen aan de groene randen. De creatie van de Zuiderpassage, het belangrijkste winkelcentrum van Zuid, is een duidelijk kenmerk van de wijk. Deze wordt ingedeeld als een hof met een poortgebouw en woningen boven de winkels. Op 17 mei 1978 wordt hier de eerste Nederlandse glasbak geplaatst, een mooi voorbeeld van de vooruitstrevende ideeën binnen de nieuwe woonwijken.
Winkelcentrum Zuiderpassage, 1 juli 1960. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
De Gestelse buurt
De Gestelse buurt is een belangrijk onderdeel van de wijk Zuid. De buurt is onderdeel van Zuid II maar wordt gebouwd in de periode 1950-1960, tegelijkertijd met Zuid I. De buurt wordt in het begin ontworpen als een aantrekkelijke woonwijk voor burgers die goed bij kas zitten. Het Provinciehuis staat vanaf 1971 als trots symbool aan de rand van de wijk. Ondertussen heeft de buurt zich ontwikkeld tot een gemeenschap met een mix van woningen, mensen met verschillende achtergronden, buurtinitiatieven en groene ruimtes. De Gestelse buurt staat bekend als buurt waar de leefbaarheid door de jaren heen minder is geworden. In de late jaren negentig ontstaan bezwaren op de halfbakken aanpak van de buurtontwikkeling, waarbij de gebouwen voorrang krijgen maar de sociale problemen worden verwaarloosd.
Het Provinciehuis met rechts de Gestelse buurt, 1971. Bekijk in beeldbank Erfgoed 's-Hertogenbosch.
“ De ligging van het nieuwe provinciale centrum aan de kop van het Bossche uitbreidingsplan Zuid is uitstekend. ”
Nieuwe Eindhovense Courant. 1 februari 1963
Het krachtwijkenbeleid
De bezwaren leiden uiteindelijk tot de aandacht voor verbeteringen op sociaal gebied. Dit heeft als doel om sociale en economische uitdagingen in wijken aan te pakken. Vanaf de jaren negentig benoemt het beleid vanuit de overheid vaak de problemen in moeilijke wijken. Rond het jaar 2000 veranderen de gesprekken en benoemen de beleidsmakers juist de kansen in deze gebieden. In 2007 lanceert het kabinet-Balkenende IV het krachtwijkenbeleid, dat zich richt op veertig wijken in achttien steden, met als doel deze te veranderen in 'prachtwijken'. Hieronder valt ook de Gestelse buurt. Ondanks dat er veel geld in de ontwikkeling van de wijken wordt gestopt is het gehoopte resultaat niet haalbaar. Na 2012 blijven de verbeteringen voor het grootste deel uit door een gebrek aan geld. Woningcorporaties zijn niet in staat hun investeringen door te zetten, waardoor veel projecten gestopt worden.
“ De Gestelse buurt is een echte Bossche (volks)buurt waar mensen oog hebben voor elkaar, zeggen waar het op staat, met plezier wonen en waar iedereen welkom is! ”
(Buurtvisie Gestelse buurt 18-02-2020)
Positieve verandering
De Gestelse buurt wordt vanaf 2015 aangemerkt als aandachtsbuurt. Het gevoel van veiligheid, welzijn en de woonomgeving worden door bewoners lager beoordeeld dan in de rest van de stad. Sinds de instelling van de buurtvisie in 2020 zijn er positieve ontwikkelingen te zien rondom veiligheid en leefbaarheid in de Gestelse buurt. Volgens bewoners zijn er verbeteringen te zien, zoals een afname van verloedering, armoede en criminaliteit.
Geschreven door Bart Both
